Tíminn - 03.08.1966, Síða 7

7
MH>VIKUDAGUR 3. ágóst 1966
TÍMINN
SjötuguT í dag:
Brynjólfur Jóhannesson
leikari
Brynjólfur Jóhannesson leikari
á sjötugsafmæli í dag. Og hvort
sem hann er orðinn leiður á merk-
isafmælum eða vill ógjarna horf-
ast í augu við þennan aldur, þá
verður hann ekki heima í dag,
er farinn í ferðalag með konu
sinni, Guðnýju Helgadóttur, og
munu því hinir mörgu vinir og
aðdáendur afmælisbarnsins grípa
í tómt, er þeir ætla að sækja hann
lfcim til að taka í hönd hans í
dag.
Sumir hafa haldið því fram, að
Brynjólfur sé ísfirðingur, og víst
er hann það að þó nokkru leyti,
þar ólst hann upp og þar hóf
hann leikferil sinn. En samt hefur
mér ætíð frá því fyrsta ég sá hann
á strætum borgarinnar og á svið-
inu í Iðnó, að hann hlyti að vera
gamall Reykvíkingur. Og við nán-
ari athugun kemur í ljós, að hann
er reyndar borinn og barnfæddur
í Reykjavík. Þannig geta hvorir-
tveggja með rétti gert tilkall til
hans, ísfirðingar og Reykvíkingar,
en hitt er þó víst eins líklegt, að
allir íslendingar vilji gera tilkall
til hans, svo víða um land sem
hann hefur leikið listir sínar, er
jafnt leikir sem lærðir hafa furð-
^ð sig á að til væri okkar á meðal
slíkur leikari, skapgerðarleikari,
sem og gæti brugðið sér í allra
kvikinda líki, ef því væri að skipta.
Brynjólfur er sem sé fæddur í
Reykjavík, fluttist barnungur með
foreldrum sínum til fsafjarðar og
var þar fram um tvítugt. Mörgum
mun þykja það undarlegt, að mað-
ur með slíka hæfileika að hann
sktili ekki hafa farið að afla sér
menntunar í leiklist, en þá var það
ekki talið hlýða hér á landi. Brynj-
ólfur gekk á verzlunarskóla, tók
próf í þeim fræðum bæði í Reykja-
vík og íjá Brödrene Pahlmans í
Kaupmannahöfn. Síðan vann
hann sem verzlunarmaður hjá
Braunf,verzlun á ísafirði og Akur-
eyri, í Reykjavík og Hafnarfirði
1910—16, var starfsmaður Islands-
banka á ísafirði og í Reykjavík
1917—20. Réðst aftur til Brauns-
verzlunar, sem verzlunarstjóri á
ísafirði, gegndi því til 1923. Árið
eftir flytzt hann til Reykjavíkur
í þjónustu íslandsbanka, vann þar
unz sú stofnun leið undir lok. En
Útvegsbanki íslands, sem stofnað-
ur var 1930, erfði bæði húsakynn-
in og Brynjólf, sem vann þar til
ársins 1961. Bankastörf hafa því
verið aðalstarf hans um dagana,
og getur því hver maður séð, að
hann hefur lengi unnið tvöfalt
dag^verk, því að hann hefur varið
öllum tómstundum sínum í þágu
Þalíu í hálfa öld.
Fyrsta hlutverkið lék Brynjólf-
ur á leiksviði á ísafirði í marz
1916, og þar lék hann síðan með-
an hann var vestra. Og ekki var
hann fyrr fluttur búferlum til
Reykjavíkur er hann fór að starfa
með Leikfélagi Reykjavíkur, sem
hann hefur haldið tryggð við síð-
an, auk þess sem hann hefur tek-
ið að sér nokkur hlutverk í Þjóð-
leikhúsinu og mörg í Ríkisútvarp-
inu og farið margar leikferðir út
um land með Leikfélaginu. Félag
íslenzkra leikdómenda veitti hon-
um Silfurlampann fyrir hlutverk
föðurins í „Allir synir mínir,“ fyr-
ir nokkrum árum, og hafði hann
þá vitaskuld unnið margfaldlega
til slíkra verðlauna.
Enginn maður hefur leikið nærri
því svo mörg hlutverk á sviðinu
í Iðnó sem Brynjólfur, og er hér
ekki rúm til að telja upp þótt
ekki væri nema hin minnisstæðu
hlutverk hans. Ilitt get ég ekki
látið hjá líða að minnast á og
þakka fyrir sérstaklega, að ég man
ekki ljóslifandi neitt annað hlut-
verk frá fyrsta skólavetri mínum
í Reykjavík nema Séra Sigvalda
í „Manni og konu,“ eins og Brynj-
ólfur mótaði það, svo eftirminni-
lega, að flestum er sáu, ber sam-
an um að svona hlyti séra Sig-
valdi að vera og gæti ekki verið
öðruvísi. Brynjólfur hefur skapað
margar ógleymanlegar persónur á
leiksviði síðan, Jón bónda í „Gullna
hliðinu,“ Jón Hreggviðsson í „ís-
landsklukkunni," Jónatan skip-
stjóra í „Hart í bak,“ auk gam-
anhlutverkanna, en þeirri grein
einni var Bryjólfur kominn í
fremstu röð og hefði nægt til að
halda nafni hans á lofti. Því eins
og áður segir, leikur hann sér að
því að skipta um ham, og hon-
um lætur svo vel að starfa með
ungu fólki, að það eru, sem betur
fer, engin líkindi til annars en
hann standi í fremstu víglínu með
þeim á næstu áratugum. Ilann hef
ur margoft setið í stjórn Leikfé-
lagsins, ýmist sem ritari, formað-
ur cða varaformaður, verið tvíveg-
is formaður Bandalags íslenzkra
listamanna og einnig formaður Fé-
lags íslenzkra leikara. I-Iann hefur
verið sæmdur mörgum heiðurs-
merkjum, auk Silfurlampans, verð-
launum gagnrýnenda fyrir bezta
leik ársins, sem áður segir. Skulu
honum loks færðar hamingjuóskir
á afmælisdaginn, þótt hon-
um berist þær ekki fyrr en eftir
dúk og disk.
GB. .
MINNING
Gíslína Magnúsdóttir
MINNING
Sigriður Þormar
Kringum síðustu aldamót var
vart annað höfuðból nafntogaðra
fyrir stórmannlegan búskap og
höfðinglega heimilishætti en
Skriðuklaustur í Fljótsdal. Hélzt
þar flest í hendur. Heimilið var
mannmargt, sauðbú afj^ stórt, hey
skapur einhver hinn mesti á öllu
landinu, umsvif mikil við
margháttaðar framkvæmdir og um
bætur og rausn í öllum greinum.
Húsráðendur á þessu stórbýli voru
Halldór Benediktsson, prests í Ey-
dölum og Arnbjörg Sigfúsdóttir,
bæði barnabörn séra Stefáns Árna
sonar á Valþjófsstað. Var Skriðu-
klaustur æskuheimili húsmóður-
innar, og tók Halldór þar við bús-
forráðum við kvonfang árið 1880.
Tvær voru dætur þeirra Halldórs
og Arnbjargar. Hin yngri þeirra,
Sigríður, andaðist síðastliðinn
þriðjudag, nær 77 ára að aldri.
Hin var Björg, íyrri kona Hall-
dórs Stefánssonar alþingismanns,
og dó fyrir hálfum fimmta ára-
tug.
Sigríður fæddist 30. september
1889 og ólst upp í föðurgarði við
ást og umönnun og allt það eftir-
læti, sem þá þótti skynsamlegt
að veita elskaðri dóttur á slíku
heimili. Heimilið var glaðvært og
mikill menningarbragur á öllu,
orgel í stofu og alfræðiorðabækur
í hillu, auk margháttaðra rita
annarra. Var oft tekið lagið, ekki
sízt ef söngvna gesti bar að garði,
og stundum slegið upp dansleikj-
uim, og engin nýlunda að húsbænd
ur og dætur þeirra fylgdu góðum
gesturn úr hlaði. Sjálf var Sigriður
glaðvær og námfús, enda góðum
gáfum gædd. Lærði hún ung að
leika á orgel og nam þær hann-
yrðir, sem þóttu prýði hinna beztu
kvenna, og fékkst við þær alla
tíð, þegar heilsa og annir leyfðu.
Dönsku lærði hún svo, að hún gat
reiprennandi haldið uppi samræð-
um á því máli fram á síðasta miss-
eri, ensku gat hún bjargað sér í,
ef nauðsyn bar til.
En Sigríður gekk sjaldnast heil
til skógar. Fimmtán ára veiktist
hún af sjúkdómi, sem læknar báru
ekki kennsl á, og lá sjúk sumar-
langt. Þótt hún sigraðist á þessum
(sjúkleika, komst hún aldrei upp
frá þessu til fullrar heilsu. Lá hún
margar stórlegur í sjúkrahúsum,
þegar á ævina leið, og var jafnan
mjög veil, þótt hún gengi að verk-
um á heimili sínu. Einu sinni varð
hún að liggja átján mánuði í gipsi
tvegna skemmda í baki.
F. 1. apríl 1890. d. 25. júlí 1966.
Fáein kveðjuorð.
Þessi góða kona er dáin, horf
in af sviðinu og við sem vorum
svo gæfusöm að hafa kynnzt henni
og átt hana að vin, sjáum hana
aldrei framar. Við finnum aldrei
framar hennar hlýja trausta hand
'tak, verðum aldrei framar aðnjót
' andi þeirrrar hlýju, sem ávallt
stafaði frá henni. Þessi glæsilega
kona, þessi sterki persónuleiki er
horfinn okkur og þar er komið
stórt skarð sem aldrei verður fullt
aftur.
Mér er það enn í fersku minni
dag einn um Jónsmessuleytið
fyrir um það bil 40 árum, er ég
sem ungur drengur var sendur
til næsta bæjar, Saurbæ, ein
hverra erinda, þangað var þá ný
flutt fólk, öllum ókunnugt. Þegar
ég gekk heim túnið í hlýju vor
regninu, sá ég konu heima við bæ
inn, sem skolaði tau úr fersku
regnvatninu.
| Þetta var nýja húsmóðirin í
I Saurbæ, Gíslína Magnúsdóttir frá
1 Hraðastöðum í Mosfellssveit. Ég
þykist þess fullviss, að ég hafi ver
ið feiminn og óframfærinn, en ég
man það, að í návist þessarar |
ókunnu konu hvarf öll feimni. |
Frá henni stafaði þeirri hlýju, að
slíkt var óþarft.
Eg hafði ekik skilning á því þá
hve þarna fór mikill pevsónu j
leiki, skynjaði aðeins það viðmót1
og þá hlýju, sem lét mér drengn
um, hverfa alla feimni. Milli for-j
eldra minna og Gíslínu í Saur :
bæ tókst fljótlega góður kunn-j
ingsskapur, sem varð að traustri;
vináttu, sem entist án þess að1
skugga bæri á til æviloka.
Og ég man enn hve við" söknuð
um, þín er þú fluttist í burtu,
eftir að hafa í þrettán ár verið, að
öðrum nágrönnnum ólöstuðum
bezti nágranninn.
En þótt leiðir lægju sundur og j
fátt um ferðir milli heimila okkar,
varð það ekki til að slíta þau bönd i
sem þegar voru bundin. Því að það j
var ekki þinn háttur að gleyma vin
um þjnum um leið og þeir voru
úr augsýn. Og hjá húsmóðurinni
á Hofstöðum var jafngott að vera
gestur sem í Sauðbæ fyrrum. Þar
ríkti hin sama höfðingslunda gest
risni, sem ávallt var einkenni, þar
sem þú áttir liúsum að ráða.
Síðar er þú fluttist frá Hofstöð-
um til Reykjavíkur lágu leiðir okk
ar aftur saman og ég naut aftur
gestrisni þinnar og vináttu. Það
var eíns og að vera aftur kominn
austur að Saurbæ. Það var sama
höfðingslundin, sama hlýja viðmót
ið og ég mætti hjá þér einn vor
dag fyrir 40 árum og kom mér
til að gleyma allri feimni. Ég skildi
aðeins betur en þá, hve stór þú
varst, Nú, síðustu vikurnar, er
þú dvaldist helsjúk á sjúkrahúsi
Akraness kom ég nokkrum sinn-
um til þín, Þú vissir vel, að
hverju stefndi og tókst því með
því þreki og æðruleysi sem þér
var eiginlegt, og þú baðst mig fyr
ir kveðju til vinafólks þíns fyrir
austan og aðeins fáum klu.kku
stundum fyrir dauða þinn baðstu
fyrir kveðju til mín. Þetta
lýsir kannski betur en margt ann
að þínum miklu mannkostum,
að jafnvel í þínu dauðastríði
gleymdir þú ekki vinum þínum,
sem þó höfðu svo lítið getað fyrir
þig gert.
Gíslína mín, ég þakka þér fyrir
alla þína tryggð og vináttu við
mig og mitt fólk, hún er eitt-af
þeim fjársjóðum, sem enginn get-
Framhald á bls. 14.
Halldór í Skriðuklaustri andað-
ist á útmánuðum árið 1918, en
ekkjan hélt áfram búskap. Þremur
misserum síðar, 10. september 1919
giftist Sigríður frænda sínum og
sveitunga og leikbróður, Sigmari
Þormar, ' syni Vigfúsar umboðs-
manns í Geitagerði. Hafði hann
verið í Danmörku oftar en einu
sinni við garðyrkjunám og stundað
einn vetur nám í landbúnaðarhá-
skóla Dana. Tóku þau bráðlega
við búsforráðum á Skriðuklaustri,
þar sem þau bjuggu síðan til árs-
ins 1939, er þau létu Gunnari
skáldi Gunnarssyni fala jörðina.
Sjálf fluttu þau sig um set að
Arnheiðarstöðum, þar sem sameig-
inleglr forfeður beggja höfðu fyrr
á tímum gert garðinn frægan.
Framhald á bls. 15.
FIMMTUGUR:
Gunnar B. Jónsson
Það skeði fyrir 50 árum austur
á Brimbergi á Hánefsstaðaeyrum,
að Gunnar B. Jónsson fæddist
þeim hjónum Sesselju Guðjóns-
dóttur og Jóni eBrgmann Guð-
mundssyni sjómanni, nánar til tek
ið l. ágúst. Einu sinni skeður allt
fyrst, og nú er Gunnar búinn að
lifa sín 50 ár, og það er margt
búið að ske þessi síðustu 50 ár,
því samtíðin er oftast viðburða-
rík, styrjaldir um allan heiminn
við og við, og svo mikil og lang-
ur friður á milli, ísland risið upp
til viðreisnar og verðbólgu ein-
mítt þessi ár. Gaman að lifa.
Gunnar hleypti ungur úr hlaði,
eins og nýfædtlur guð fyrir austa-.i,
fyrst í Eiðar, síðan vestur á land,
norður, og svo aftur vestur -—
undir Jökul, hefur stundað sjo hjá
Lofti, ekið eigin bíl, verið túl.kur
í heimsstyrjöld, borið við að vera
formaður, auk þess vottað fyrir
útgerð, þýtt bækur og gift sig einu
sinni, Ebbu, eignast 3 börn, bráð-
um uppkomin. Og allt heldur
áfram að streyma, því nú er Gunn-
ar farinn að sígla og búinn að
finna Ameríku á sínum stað. Þetta
heitir að sjá heiminn, og sá sem
það gerir, veit á eftir að það er
ebki allsstaðar borðað hrafnaket.
Eg óska honum til hamingju með
afmœlið, að hann hafi enn lengi
báða fætur jafn langa, og fagni
ævinlega sigri, hvort heldur hann
á í höggi við l.ión eða flugur.
V. G,