Tíminn - 15.09.1966, Blaðsíða 8

Tíminn - 15.09.1966, Blaðsíða 8
8 TÍMINN FIMMTUDAGUR 15. september 1966 Guömundur Marteinsson, fyrrv. rafmagnseftirlitsstjóri: Yfirlit þróun raf- magnsiðnaiar á Islandi InngangsorS- Það er augljósara en frá þurfi að segja, að til þess að hagnýta á ótal vegu það töfraafl sem raf- magn kailast, svo sem gert er, þarf ótal tegundir og stærðir af vélum, búnaði og tækjum, til þess að framleiða rafmagn, flytja það og nýta á hinn margvíslegasta hátt. Enda er það svo, að hjá miklum iðnaðarþjóðum skipar rafmagns- iðnaður veglegan sess. Á íslandi lætur þessi grein iðn- aðar skiljanlega lítið yfir sér. Fyrsti vísir að rafmagnsiðnaði hlaut þó að myndast hér á landi um leið og byrjað var að taka rafmagn í notkun, en það var á fyrsta áratug þessarar aldar (að því undanskildu, að sími var inn- leiddur á tabmönkuðu svæði nokkru áður). Allt efni til raflagna var að sjálfsögðu innflutt, en rafvirkinn þurfti þó að hafa verkstæði, m. a. til þess að smíða rafmagnstöflur fyrir raflagnir og litlar rafstöðvar, og von bráðar kom að því, að hann þurfti að getá gert við raf- tæki, svo sem hitátækí og hreyfla. Fyrsta rafstöðin. Fyrsta rafstöð hér á landi var sett upp seint á árinu 1904, og komu þar við sögu tveir braut- ryðjendur, þeir Jóhannes Reykdal, upphafsmaður og eigandi þessa mannvirkis, og Halldór Guðmunds son, raffræðingur, sem ^etti upp vélar og lagði raflagnir, bæði í trésmíðaverkstæði Reykdals, Dverg og síðar í mörg hús í Hafnarfirði. Á þessum áratug og þeim næsta voru settar upp rafstöðvar á ýms- um stöðum á landinu, bæði í kauptúnum og á einstökum sveita- býlum, og raflagnir lagðar í fjölda húsa á sömu stöðum. Elliðaárvirkjun. Árið 1921 var fyrsta stig Elliða- árvirkjunarinnar fullgert, og Raf- magnsveita Reykjavíkur tók til starfa. Verður það ávallt talinn merkur viðburður í sögu rafvæðing ar á íslandi. Enn þá var ekki um neinn raf- magnsiðnað að ræða, sem kallast gæti því nafni, en rafvirkjar fengu mikið að starfa, ný rafvirkjafyrir- tæki voru mynduð og verksviðið víkkað. Koma þar við sögu meðal ann- ara bræður tveir, Eiríkur og Jón Ormsynir, sem höfðu lært rafvirkj- un hjá Halldóri Guðmundssyni. Viðgerðaverkstæði fyrir rafvélar og mæla. Seint á árinu 1922 stofnaði Eiríkur, að lokinni námsdvöl í Danmörku, fyrirtæki'' er hann nefndi Viðgerðaverkstæði fyrir raf- vélar og mæla. Árið eftir gerðist Jón meöeigandi fyrirtækisins, og varð það þá nefnt Bræðurnir Ormsson, og hefur það nafn hald- izt á því fyrirtæki síðan. Fleiri viðgerðaverkstæði fyrir raímagnsvélar og -tæki komu til sögunnar á næstu árum, en um nýsmíði var ekki að ræða. Raftækjaverksmiðjan i Hafnar- firði. Það var fyrst á fjórða tug aldar innar, með stofnun Raftækjaverk- smiðjunnar i Hafnarfirði, sem telja má, að hér á landi hefjist rafmagnsiðnaður, í þeim skilningi, sem venjulega er lagður í það orð. Forsendan fyrir upphafi slíks iðnaðar var stóraukin almenn raf- magnsnotkun, með tilkomu raf- orku frá Sogi, en fyrsta stig Sogs- virkjunarinnar var virkjun Ljósa- foss 1935-37. Raftækjaverksmiðjan í Hafnar- firði, Rafha, var stofnuð árið 1936, og hóf árið eftir smíði á rafmagns- eldavélum eftir norskri fyrirmynd. Nokkru eftir að heimsstyrjöldin skall á rofnaði sambandið við Noreg og varð Rafha eftir það að sigla sinn eigin sjó. Fram að styrjaldarlokum takmarkaðist fram leiðslan nær eingöngu við elda- vélar af ýmsum stærðum og ofna, en eftir styrjöldina verð smátt og smátt meiri fjölbreytni í fram- leiðslunni, og hefur Rafha á um- liðnum árum, auk eldavéla og ofna, framleitt þvottavélar, þvotta- potta, kæliskápa og -kistur, spenna fyrir orkudreifingu um sveitirnar, ryksugur og flúrskins lampa,. Raftækjaverlcsniiðjan í Hafnar- firði er þannig lang-atkvæðamesti fulltrúinn á sviði íslenzks raf- magnsiðnaðar. Rafgeymar. Rafgeymaverksmiðja var sett á stofn í Reykjavík árið 1951 og önnur í Hafnarfirði um svipað leyti, og eru þær báðar starfandi enn þá, (Pólar hf. og Rafgeymir hf.). Og á Hellu á Rangárvöllu er þriðja fyrirtækið i þesssr: grein (Tækniver). Rafhreyflar. Árið 1953 var sett á stofn í Reykjavík verksmiðja eða verk- stæði til þess að smíða rafhreyfla. Sama ár var sams konar fyrirtæki stofnað í Hafnarfirði. Það fyrir- tæki mun nú lagt niður, en raf- hreyflaverkstæðið í Reykjavík er í fullum gangi. Eru þar fram- leiddir viðstraums hreyflar, allt að 30 hö. að stærð (Jötunn, eign Sambands ísl. samvinnufélaga). Kolburstar. Árið 1961 var stofnað verk- stæði i Reykjavík, þar sem ein- göngu eru smíðaðir kolburstar fyrir rafala og rafhreyfla. Kolburst ar fengust að vísu smíðaðir áður á rafmagnsverkstæðum, en um kerfisbundna framleiðslu var ekki að, ræða, og skorti oft á fullnægj- andi þjónustu, í þessum efnum. Er Iverkstæði þetta, þótt lítið sé, hið þarfasta fyrirtæki. Dósir og hólkar. Af raflagnaefni eru dósir og hólkar til samskeyta á pípum næstum hið eina sem framleitt hefur verið hérlendis, en fram- leiðsla á þessum hlutum hófst hér fyrir um það bil hálfum öðrum áratug (Blikksmiðja J.B. Péturs- son, Og seinna smiðja Jónasar Guðlaugssonar). Rafmagnstöflur. Fyrir nokkrum árum var, að til- hjutan Rafmagnseftirliti ríkisins, gerð gagnger breyting á rafmagns- töflum, og varð það til þess, að þessi hluti raflagna varð iðnaðar- framleiðsla og innlendur iðnaður XBlikksmiðja J.B. Pétursison). Virkjaskápar. Þá má geta þess, að fyrir 12 árum var farið að smíða hér- lendis virkjaskápa fyrir háspennu- og lágspennuvirki í orkuverum og spennistöðvum og stórum iðjuver- um. Eru skápar þessir smiðaðir úr plötujárni, og búnir mæli- og stýritækjum, ásamt öllum nauðsyn legum tengingum. Var Ólafur Tryggvason verkfræðingur sá er fyrstur hóf smíði slíkra skápa hér, en síðar hafa fleiri farið inn á þessa braut (Rafha, Ljósvirki). Lampar. Fyrsta fyrirtækið hér á landi, sem eingöngu bjó til rafmagns- lampa mun vera Raflampagerðin jí Reykjavík, stofnuð 1934, en eftir lað flúrskinslampar komu til sögu unnar, er lampasmíði orðin all- veruleg iðngrein. Flúrskinslampar eru smíðaðir í Hafnarfirði (Rafha) í Reykjavík (Stálumbúðir hf. o. fl.) og á Akureyri (Gefjun, rafdeild). Neonljós. Smíði Neon-ljósaskilta er einnig orðin allveruleg iðngrein, þótt að- eins eitt fyrirtæld stundi hana, en það fyrirtæki (Neon rafljósa- gerð) var stofnað árið 1951. Talstöðvar, stofnvarkassar o. fl. Fleira mætti telja upp, svo sem smíði talstöðva á radíóverkstæði Landssímans, smíði á kössum fyrir stofnvör og rafmagnstöflur (málm- steyþa), vindingaverkstæði, þar sem eingöngu eða nær eingöngu eru undnar vefjur og settar í raf- hreyfla og skipt um straumvenda („kommútator"), og sitthvað fleira en hér verður látið staðar numið. f mörgum tilvikum er fram- leiðslan að meira eða minna leyti fólgin í því að setja saman og fullvinna hluta, sem fluttir eru inn erlendis frá. Lokaorð. Af þessu stutta yfirliti sést, að rafmagnið, sem á undanförnum áratugum hefur orðið ríkari þátt- ur í lífi og starfi þessarar þjóðar, hefur haft í för með sér ýmsan nýjan iðnað, þótt allt verði það eðlilega að teljast í fremur smá- um stíl. Eins og að framan segir, er íafha stærsta iðnfyrirtækið á þessu sviði. í riti, sem gefið var út í tilefni af 25 ára afmæli Rafha 1961, er þess getið, að starfsmanna fjöldi hafi að meðaltali verið 54 manns, síðustu 5 árin 80 manns. Hjá öðrum þeim fyrirtækjum, sem hér hafa verið talin upp, hefur starfsmannafjöldinn verið um 10-20 manns, og hjá sumum þeirra enn þá færri. Sum þessara fyrirtækja hafa ein att átt við ýmsa örðugleika að etja, svo sem gjaldeyrisskort, þröngan markað og, einkum síð- ustu árin, harða samkeppni við erlenda innflutta framleiðslu. Síldarskýrsla Fiskifélag Bslands: Sextán bátar liafa aflað yfir fjögur þúsund tonn Síldveiðamaj- norðanlands og austan til laugardagskvölds 10. september 1966. Að vanda eru upplýsingarnar um talsvert magn síldar ókomnar til Fiskifélagsins og er því aflamagn margra báta á skýrslunni lægra en vera skyldi. Kunnugt er um 174 skip sem hafa fengið einhvern afla, þar af 165 skip með 100 lestir og meira og birtist hér skrá yfir þau skip. Lestir Akraborg Akureyri 1.071 Akurey Hornafirði 1.220 Akurey Reykjavik 3.570 Andvari Vestmannaeyjum 114 Anna Siglufirði 1.175 Arnar Reykjavík 3.579 Arnarnes Hafnarfirði 811 Arnfirðingur Reykjavík 1.461 Árni Geir Keflavík 1.087 Árni Magnússon Sandgerði 3.505 Arnkell Hellissandi 437 Ársæll Sigurðsson Hafnarf 1.006 Ásbjörn Reykjavík 4.576 Ásþór Reykjavík 3.221 Auðunn Hafnarfirði 2.580 Baldur Dalvík 1.314 Barði Neskaupstað 4.440 Bára Fáskrúðsfirði 2.466 Bergur Vestmannaeyjum 1.355 Bjarmi. Dalvík 744 Bjarmi 11. DaÞ'ík a.íjfm Bjartur Neskaupstað 4.118 Björg Neskaupstað 1.896 Björgúlfur Dah’ík 1.744 Björgvin, Dalvík 2.008 Brimir Keflavík 418 Búðaklettur Hafnarfirði • 2.820 Dagfari Húsavík 4.427 Dan ísafirði 590 Einar Hálfdáns Bolungarvik 475 Einir Eskifirði 731 Eldborg Hafnarfirði 3.292 Elliði Sandgerði 3.091 Engey Reykjavík 656 Fagriklettur Hafnarfirði 1.244 Faxi Hafnarfirði 2.872 Fákur Hafnarfirði ' 2.019 Fiskiskagi Akranesi 228 Framnes Þingeyri 2.023 Freyfaxi Keflavík 437 Fróðaklettur Hafnarfirði 2.408 Garðar Garðahreppi 1.982 Geirfugl Grindavík 1.296 Gissur hvíti Hornafirði 850 Gísli Ámi, Reykjavík 6.054 Gísli lóðs, Hafnarfirði 110 Gjafar Vestmannaeyjum 2.836 Glófaxi Neskaupstað 890 Grótta Reykjavík 2.604 Guðbjartur Kristján ísafirði 3.385 Guðbjörg Sandgerði 2.906 Guðbjörg, fsafirði 2499 Guðbjörg Ólafsfirði 1.196 Guðm Péturs Bolungarv. 3.572 Guðm. Þórðarson Reykjavík 1.183 Guðrún Hafnarfirði 3.102 Guðrún Guðleifsd. Hnífsdal 2.745 Guðrún Jónsdóttir, ísaf. 2690 Guðrún Þorkelsdóttir Eskif. 2.731 , Gullberg Seyðisfirði 2.776 1 Gullfaxi Neskaupstað 2.066 fíullver Seyðisfirði 3.429 Gunnar Reyðarfirði 2.392 Hafrún Bolungavík 4.180 Hafþór Reykjavík 1.091 Halkion Vestmannaeyjum 2.437 Halldór Jónsson Ólafsvík 1.804 Hamravík Keflavík 1.824 Hannes Hafstein Dalvík 4.332 Haraldur/Akranesi 2.850 Hávarður Súgandafirði 282 Heiðrún II. Bolungavík 656 Heimir s'töðvarfirði 3.794 Helga Reykjavfk 2.573 Helga Björg Höfðakaupstað 1.614 Helga Guðmundsd. Patreksf. 3.974 Helgi Flóventsson Húsavík 2.984 Héðinn Húsavík 2.115 Hilmir Keflavík , 202 Hoffell, Fáskrúðsfirði 2.091 Hólmanes Eskifirði 2.717 Hrafn Sveinbj. III Grindav. 930 Huginn n. Vestmannaeýjum 1.881 Hugrún Bolungavík 1.992 Húni II. Höfðakaupstað 1.198 Höfrungur II Akranesi 1.970 Höfrungur III. Akranesi 2.978 Ingiber Ólafsson II. Ytri-Nj. 3.880 Ingvar Guðjónsson Sauðárkr. 2.319 ísleifur IV .Vestmannaeyjum 978 Jón Eiríksson Hornafirði 721 Jón Finnsson, Garði 3.426 Jón Garðar Garði 5.362 Jón Kjartansson Eskifirði 5.581 Jón á Stapa Ólafsvík 1.198 Jón Þórðarson Patreksfirði 458 Jörundur II. Reykjavík 3.702 Jörunlur III. Reykjavík 3.235 Kap II. Vestmannaeyjum 108 Kristbjörg Vestmannaeyjum 264 Keflvíkingur Keflavík 2.602 Kristján Valgeir Garði 1.199 Krossanes Eskifirði 2.831 Kópur Vestmannaeyjum 361 Loftur Baldvinsson Dalvík 3.266 Lómur Keflavík 4.202 Margrét Siglufirði 1.514 Mímir Hnífsdal 661 Náttfari Húsavík 2.493 Oddgeir Grenivik 2.658 Ófeigur II. Vestmannaeyjum 245 Ófeigur III. Vestmannaeyjum 107 Olafur Bekkur lafsfirði 1.565 Ólafur Friðbertss. Súgandaf. 2.945 Ólafur Magnússon Akureyri 4.488 Ólafur Sigurðsson Akranesi 3.805 Ólafur Tryggvason Hornaf. 899 Oskar Halldórsson, Rvk 4.360 Pétur Sigurðsson Reykjavík 1.543 Pétur Thorsteinsson Bíldudal 690 Reykjaborg Reykjavík 3.595 Reykjanes Hafnarfirði 1.493 Runólfur Grundarfirði 750 Seley Eskifirði 4.136 Siglfirðingur Siglufirði 2.953 Sigurbjörg lafsfirði 671 Sigurborg Siglufirði 2.479 Sigurður Bjarnason Akureyri 4.448 Sigurður Jónsson, Breiðd.v. 1.941 Sigurey Grímsey 1.041 Sigurfari Akranesi 1.554 Sigurpáll Garði 1.353 Sigurvon Reykjavík 2.558 Skarðsvík Hellissandi 1.133 Skálaberg Seyðisfirði 605 Skírnir Akranesi 1.896 Snæfell Akureyri 4.839 Snæfugl Reyðarfirði 869 Sóley Flateyri 2.131 Sólfari Akranesi 2.248 Sólrún, Bolungavík 2.655 Stapafell Ólafsvík 513 Stígandi Ólafsfirði 1.6*15 Sunnutindur Djúpavogi 1.341 Súlan Akureyri 3.751 Svanur Súðavík 489 Sveinbjörn Jakobsson Ólafsv 1.205 Sæfaxi II. Neskaupstað 1.245 Sæhrímnir Keflavík 1.173 I Framhald á bls. 15. /

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.