Vísir - 13.10.1975, Qupperneq 8

8
Visir. Mánudagur 13. október 1975.
ALLT
fyrir
leikfimi &
ballett
Bílar til sölu
Árg. Tegund Verðiþús.
74 Cortina 2000 XL 1.150
74 Escort 1300 670
74 Bronco 6 cyl. 1.300
74 Comet Custom 1.450
75 Moskowitch 620
74 Morris Marina 790
68 Bronco V-8 750
74 Vauxhall Viva 790
74 Rússajeppi 870
74 Mustang 1.600
72 Ford Pinto 700
71 h’ord Taunus 20M XL 625
73 Cortina 1300 745
70 Cortina 1600 370
Sýnin^arsalurinn
SVEINN EGILSSON HF
FORD-HÚSÍð Skeifunni 17, Rvík
Sími 85100
[ SYEINN EGILSS0N HF
^ FORD HUSINU SKEIFUNNI 17 SIMI 85100 REYKJAVIK
Sparið
óþægindin
í vetur!
ÖRYGGISÁTRIÐI
ERU
YFIRFARIN í '
VETRARSKOÐUN
SKODA
5 900
SKODA VERKSTÆÐIÐ °
AUÐBREKKU 44-46 KÓPAVOGI .
^ ° SÍMI 42606
KAUPÞING
Verðbréfamarkaður
Á undanförnum árum hef ir sú hugmynd oft skotið upp
kollinum, að nauðsynlegt væri að koma hér á stof n kaup-
þingi i líkingu við það, sem tíðkast erlendis, og í lögum
um Seðlabankann var honum gefin heimild til þess að
koma slíku fyrirtæki á laggirnar. Það hef ir þó ekki verið
gert enn og má sennilega líta svo á, að Seðlabankinn haf i
séð, að grundvöllur væri ekki fyrir stofnun slíks fyrir-
tækis.
Kaupþing
Landsbankans.
Það gæti verið nokkur fróðleik-
ur i þvi að rekja sögu þessara
mála, en þar verður að stikla á
stdru. í vorþinginu árið 1941 var
lagt fram stjórnarfrumvarp um
Kaupþing i Reykjavik. Frum-
varpinu var visað til fjárhags-
nefndar og klofnaði hún um mál-
ið. Leitað var álits stjórnar
Landsbankans um frumvarpið og
lagði stjórnin eindregið til, að
frumvarpið yrði ekki gert að lög-
um. Ýmsar ástæður færði Lands-
bankinn fyrir skoðunum sinum,
sem þó verða ekki tilfærðar hér,
en stjórn bankans lét þess getið,
aðLandsbankinn hefði ákveðið að
gera tilraun til að koma á fót
verðbréfaviðskiptum með það
fyrir augum, að fastari venjur
sköpuðust og grundvöllur fengist
fyrir traustum framtiðarverð-
bréfamarkaði. Málið dagaði svo
uppi i Alþingi og var ekki rætt þar
meira. Kaupþing Landsbankans
var svo opnað þ. 22. des. 1942.
Þetta fyrirtæki var að mestu
sniðið eftir danskri fyrirmynd.
Kaupþingið starfaði fram undir
áramótin 1944 og 45, en lagðist þá
niður. Starfsgrundvöllur var ekki
fyrir hendi.
A þeim árum, sem Kaupþingið
starfaði var ástandið i peninga-
málum mjög ólikt þvi, sem nú er.
Þá stóð styrjöldin sem hæst og
allt flóði i peningum hér. Bank-
arnir greiddu enga vexti af inni-
stæðum, sem voru yfir 25.000.00
kr. og mjög erfitt var að ávaxta
peninga eftir venjulegum og lög-
legum leiðum. Sem dæmi um
þetta má geta þess, að veð-
deildarbréf Landsbankans, sem
árið 1939 stóðu i gengi 76% voru á
árinu 1972 komin i gengi 110%.
Menn keyptu þessi bréf, sem gáfu
af sér 5% i' ársvexti á 10% yfir-
gengi i von um að geta ávaxtað fé
sitt með 5% eftir tvö ár. Ef bréfin
drógust út á þessum tveimur ár-
um, var það tap eigandans.
Viðskipti á
verðbréfamörkuðum.
Viðskiptin á verðbréfamörkuð-
unum fara þannig fram, að viður-
kenndir aðilar gera þar viðskipti
fyrir almenning, enda þarf til
þess bæði þekkingu og reynslu.
Þau verðbréf, sem aðallega eru
seld á erlendum kaupþingum
skiptast i tvo flokka, sem eru
skuldabréf og hlutabréf. Fyrri
flokkurinn er skuldaviðurkenning
þar sem samið er um greiðslur og
vexti fyrirfram, en siðari flokkur-
inn eru verðbréf, sem veita
eigendum þeirra eignarhlutdeild I
fyrirtækjum og fer arður þeirra
oftast eftir þvi, hvernig atvinnu-
reksturinn gengur.
Kaup á fyrri flokknum, skulda-
bréfum, er venjulega áhættulftil,
en kaup á siðari flokknum, hluta-
bréfum, er áhættumikil. Hluta-
bréf er i eðli sinu áhættu fé, sem
getur gefið mikið i aðra hönd ef
vel gengur,en getur lika tapastef
illa fer. Það er mjög algengt
erlendis, að almenningur leggi fé
sitt i atvinnureksturinn og má
segja að þar sé um nokkurskonar
happdrætti að ræða. Sumir hafa
grætt en aðrir tapað. Frá miðju
ári 1929 og fram á árið 1932 þegar
heimskreppan alræmda fór yfir
hinn vestræna heim, tapaði fólk
geysilegum fjárhæðum á hluta-
bréfum.
Margir hafa vist heyrt talað um
kauphallarbrask. Þetta svokall-
aða brask er næstum alltaf bund-
ið við hlutabréfaverslunina.
Þegar þess er getið i fréttum, að
verðbréf hafi hækkað i verði
erlendis eða lækkað i verði þá er
þar venjul. átti við hlutabréfin
og þarf stundum ekki mikið til að
slikar verðsveiflur myndist. Ef
Bandarikjaforseti fær kvef eða
verður lasinn af öðrum ástæðum,
getur það haft áhrif á verðbréfa-
markaðinn. Lög um hlutafélög
eru mjög svipuð að minnsta kosti
á öllum Norðurlöndunum, en þau
eru stórgölluð. Og formið sjálft
stórlega varhugavert fyrir al-
menning sem leggur fé sitt i fyrir-
tæki samkvæmt þvi.
Við hlutafélagamyndanir er
hægt að hafa allskonar brögð i
frammi, sem þó varða ekki við
lög og hefir nýlega verið getið um
það i leiðara þessa blaðs, en höf-
uðágalli formsins er hið mikla
réttleysi minnihlutans. Það þarf
ef til vill ekki nema 1% af hluta-
fénu til þess að geta ráðið öllu um
rekstur félagsins og með þessu
eina prósenti er hægt að gera
minnihlutann arð- og áhrifalaus-
an með öllu.
Afstaða rikisins
til hlutafélaga.
Þeir sem mest hafa rætt og rit-
að um nauðsynina á þvi að stofna
kaupþing hér á landi eru for-
svarsmenn iðnaðarins. Þetta á
vafalitið rætur sinar að rekja til
þess, að það er ákaflega þægileg
leið til þess að auka rekstursfé
fyrirtækja með þvi að ná i fé, sem
ekki þarf að greiða neina vexti af
og aldrei að endurgreiða, nema
eftir geðþótta meirihlutans i
fyrirtækjunum, og ef ekkert er
greitt i arð af hlutabréfunum, er
kannski hægt að fá þau keypt
fyrir litinn pening siðar. Ekki
verður lokið svo við þennan
greinarstúf, að ekki verði getið
örlitið gerða þess opinbera i sam-
bandi við hlutafél. Útvegsbank-
inn var á sinum tima reistur á
rústum Islandsbanka. Þá voru
þau boð látin ganga til innistæðu-
eigenda i hinni farlama stofnun,
að ef þeir vildu kaupa hlutabréf i
hinni nýju stofnun fyrir hluta af
innistæðunni, mundi afganginum
verða bjargað, að öðrum kosti
mundi allt tapast. Margir gerðu
þetta. En timarnir breyttust og
bankinn varð arðvænlegt fyrir-
tæki. Þá voru samin lög á Alþingi
um það að taka eignarnámi þessi
hlutabréf, sem keypt höfðu verið
fyrir innistæðurnar. Það var
ágætt að nota fólkið á meðan
áh'ættan var mest, en sjálfsagt að
taka af þvi þessi verðmæti þegar i
ljós var komið, að hægt var að
hagnast á þeim. Svipaða sögu er
að segja um Aburðarverk-
smiðjuna. Það hefir yfirleitt ekki
verið fýsilegt að leggja fé i hluta-
félög á tslandi. landi, þar sem
ekki er ætlast tii þess, að fólk geti
efnast, enda hefir reynslan orðið
sú, að hlutafél., sem vel hafa
gengið hafa verið á fárra höndum
og hlutabréf i þeim ekki til sölu,
en þegar hallað hefir undan fæti i
rekstrinum hefir oft verið reynt
að rétta hann við með þvi að fá
fólk til þess að leggja fram
hlutafé til viðreisnarinnar og hef-
ir æðimörg krónan farið fyrir litið
i þeirri hjálparstarfsemi. Hinu
má þó ekki gleyma, að stofnuð
hafa verið hlutafélög i landinu,
sem orðið hafa alþjóð til góðs, en
menn hafa látið sér litið annt um
eiganda hlutbréfanna þegar búið
var að kreista út úr honum féð.
Það þarf miklu meira en það að
stofna kaupþing til þess að
byggja upp traustan verðbréfa-
markað hér, i landi þar sem
sæmilega stæðir menn eru illa
séðir og alla hungrar eftir fé.
Fyrir mörgum árum kom hing-
að til landsins forstjóri norska
kaupþingsins á vegum
Verslunarráðs Islands. Hann
flutti nokkra fyrirlestra um þessi
mál, byggða á þeirri reynslu, sem
norðmenn höfðu af þeim. Þetta
voru fræðandi fyrirlestrar og
talsvert af þeim að læra, en eitt er
mér þó minnisstæðast.Hann
sagði: Það tók norðmenn þrjátiu
ár að skipuleggja kaupþingið i
það horf, sem það nú er í . Ef við
leggjum nú til grundvallar höfða-
töluna, sem okkur stundum er
tamt, hvað skyldi það þá taka
okkur langan tima að skipuleggja
kaupþing hér?
Aron Guðmundsson.
Tilkynning til
söluskattsgreiðenda
Athygli söluskattsgreiðenda skal vakin
á þvi, að gjalddagi söluskatts fyrir
septembermánuð er Í5. október.
Ber þá að skila skattinum til innheimtu-
manna rikissjóðs ásamt söluskatts-
skýrslu i þririti.
Fjármálaráðuneytið
10. október 1975