Tíminn - 13.11.1966, Blaðsíða 6

SUNNTJDAGUR 13. nóvember 1966
6______________________
Endurminningar
stjómmálamanna
Það má teljast fengur þegar
út eru gefnar endurminningar
ekki ómerkari manna en fyrr-
verandi forsætisráðherra og for-
ystumanna stjórnmálaflokka. A.
m.k. munu þetta þykja með
markverðari hluta þess endur-
minningaflóðs, Péturs og Páls,
sem hér flæðir yfir bókamark-
aðinn árlega, þar sem slíkar end
urminningabækur stjórnmála
manna, hljóta að verða dýrmæt-
ar heimildir, þegar sagnfræðin
fer að gera' upp málefni viðkom
andi tímabila í stjórnmálasögu
íslands. Að vísu eru slíkar end-
urminningar aðeins persónusög-
ur og tilviljanakennt nokkuð,
hve nákvæmt og hlutlægt er
skýrt frá helztu atburðum, og
því er hver slík bók út af fyrir
sig hæpin sagnfræði, en all
margar slíkar bækur stjórnmála
manna um sama tímabil verða
hins vegar í heild allgóð sagn-
fræðináma séu þær lesnar hlut-
lægum gagnrýnisaugum með
hliðsjón af öðrum gögnum. Sé
þetta háft í huga ber að fagna
hverri nýrri endurminningabók
hinna eldri stjórnmálamanna,
því margt er enn þokunni hjúp-
að um tjaldabak stjórnmálaat-
burða fyrstu áratuga hins sjálf-
stæða íslenzka ríkis.
Bók Stefáns Jóhans
Nýjasta bókin af þessu#tagi
ct endurminningabók Stefáns
Jóhanns Stefánssonar, fyrrum
forsætisráðherra og formanns
Alþýðuflokksins. Menn höfðu
vænzt, að þar myndi margt fram
koma nýtt, er varpað gæti Ijósi
skilnings á ýmsa atburði og átök
um málefni og manna milli, er
urðu á þvi tímabili, er Stefán
Jóhann fjallar um í bók sinni.
Menn hafa orðið fyrir vonbrigð-
um, því fátt er það nýtt, sem
fram er dregið og Stefán um
of háður sinni eigin persónu í
lýsingu atburða. Ekkert er við
það að athuga, að stjórnmála-
menn séu berorðir í slíkum end-
urminningabókum, en þegar þeir
leyfa sér að skjóta inn í slíkar
endurminningar ósmekkleg-
um dylgjum, sem ekki er flugu-
fótur fyrir, rýrir slíkt annað
efni bókarinnar svo mikið, að
álit manna á bókinni nálgast
núllið.
r
Osmekklegar
dvlgiur'
í endurminningum sínum læt
ur Stefán Jóhann að því liggja
með hreinum dylgjum og .án
nokkurs rökstuðnings, að Her-
mann Jónasson, forsætisráð-
herra í þjóðstjórninni svoköll
uðu hafi verið tölúvert hlynnt
ur Þjóðverjum og stjórn Hitlers
í Þýzkalandi um það bil, sem
dró til heimsstyrjaldarinnar á
árinu 1939. Stefán fór með ut
anríkismál í þjóðstjórn Her-
manns Jónassonar.
Hann getur þess, að dr. Ger-
lach, sendiherra Þjóðverja á ís-
landi hafi einkum viljað snúa
sér til forsætisráðherrans, um
ínálefni Þjóðverja. — Og í fram
haldi af því segir hann, er
hann ræðir um þjóðstjómina og
afstöðuna til Þjóðverja á ár-
inu 1939, að hann sjálfur, Ólaf
ur Thórs og Eysteinn Jónsson
hafi alltaf verið lýðsræðissinnar
en lætur þar við sitja og minn
ist ekkert á Hermann Jónasson
og Jakob Möller, fjármálaráð
herra, og gefur þannig í skyn,
eða vill láta menn lesa það
milli lína, að Hermann Jónas-
son og Jakob Möller hafi haft
aðra afstöðu til Þjóðverja og
þeir þá væntanlega ekki eins,
miklir lýðræðissinnar og þeir
þrír, ráðherrar, sem hann nefn
ir.
Þarna er vægast sagt au-
virðilegar dylgjur um að ræða,
og fullkomlega staðlausir staf-
ir, að Hermann Jónasson hafi
haft nokkra samúð með yfir-
gangsstefnu Hitlers í Evrópu.
Þvert á móti mun það standa
óhaggað í stjórnmálasögu þessa
timabils, og áreiðanlega talið
meðal merkustu stjómmálaat-
burða á íslandi á árinu 1939,
að Hermann Jónasson forsætis-
ráðherra sýndi sérstaka festu,
gegn Þjóðverjum þrátt fyrir
mjög erfiðar aðstæður eins og
allt var í pottinn búið í alþjóða
málum þá og þá tízka, að láta
undan yfirgangi Hitlers í Evr-
ópu, samanber Múnchenarsamn
inga Chamberlains.
Þegar Hermann
svnjaði
Það er góður dómur um sagn
fræði Stefáns Jóhanns í endur
minningunum, að hann slepp-
ir að minnast á þennan stærsta
þátt íslendinga er hann ræðir
heimsstyrjöldina og aðdraganda
hennar.
20. marz 1939 sendi Hitler
hingað sendinefnd, sem átti að
semja við íslenzku ríkisstjórn-
ina um leyfi til að fljúga til
íslands með farþega og póst.
Þjóðverjar sóttu þetta mál afar
fast og höfðu beinlínis í hót-
unum við forsætisráðherra, en
hann neitaði algerlega, þótt hér
væri um að ræða í rauninni að-
eins eðlileg samskipti þjóða á
friðartímum. Var þessi synjun
erfiðari stjórnmálalega séð
vegna þess, að í gildi hafði ver-
ið sams konar samningur fyrir
Pan American flugfélagið banda
ríska. Ríkisstjómin stóð einhuga
að þessari synjun, en það var
minnihlutastjórn Framsóknar-
flokksins. í henni áttu sæti
ásamt Hermanni Jónassyni þeir
Eysteinn Jónsson og Skúli Guð
mundsson.
Af diplómatískum ástæðum,
beitti ríkisstjórnin áhrifum sín
um til þess, að sem minnst yrði
skrifað um þetta mál, í íslenzk
blöð til að ögra og móðga stór
veldið Þýzkaland ekki meira
en stjórnarfarslega var nauð-
synlegt.
Vakti heimsathvRli
Þessi synjun vakti hins vegar
heimsathygli. Þótti tíðindum
sæta, að dveirgríkið ísland
TIMHWW
Hermann Jónasson
skyldi hafa kjark til að bjóða
þýzka stórveldinu svo byrg-
inn. Mun líka sennilega aldrei
hafa verið skrifað meira um
ísland í stórblöð heimsins en
einmitt þá vegna þessarar synj
unar. Erlend blöð bentu meðai
annars á, að íslendingar væru
fyrsta þjóðin, sem þyrði að segja
nei við Þjóðverja, en einmitt á
þeim tíma var Hitler búinn að
sölsa undir sig hluta Evrópu.
Kemur það greinilega fram t.d.
í endurminningum Sveins
Björnssonar, hve fast Þjóðverj
ar sóttu það að fá aðstöðu á ís-
landi, og það sakar ekki að geta
þess, hér, að það var Hermann
Jónasson einn, sem ræddi við
sendinefnd Þjóðverjanna, er
þeir komu hingað erindisleysu
til samninga um lendingarleyfi.
í, viðtali, sem Tíminn átti við
Hermann Jónasson fyrir
skömmu vegna þeirra dylgja,
sem fram koma f bók Stefáns
Jóhanns, sagði hann m.a. um
þessa synjun ríkisstjórnarinnar:
„Það er aðeins hægt að gera
sér í hugarlund, hve miklu
var borgið með þvi að málin
skyldu skipast svona. Churchill
sagði við mig niður í þinghúsi,
að hefðu Þjóðverjar verið komn
ir hér á undan, þá hefðu Bret
ar orðið að taka landið, hvað
sem það kostaði. „Þið voruð
heppnir, að leyfa ekki Þjóðverj
um að fljúga hingað,“ sagði
Churchill. „ —í þesssu sam-
bandi má hafa í huga undirbún
ing Þjóðverja að hernámi Dan-
merkur.
Varnarmálin
Þing samb. ungra Framsókn-
armanna gerði merka og at-
hyglisverða ályktun um varnar
mál. Raunar er ályktunin aðeins
frekari útfærsla á stefnu Fram-
sóknarflokksins í þessum mál-
um, þ.e. að flokkurinn styðji
eindregið aðild íslands að At-
lantshafsbandalaginu að óbreytt
um aðstæðum í heimsmálunum
en haldi jafnframt fast við þann
fyrirvara, er settur var af rík-
isstjórn íslands, er ísland gerð-
ist aðili að NATÓ að hérx sé
ekki her á friðartímum. Álykt-
un ungra Framsóknarmanna er
athyglisverð fyrir það, að hún
miðar að því að gera þennan
fyrirvara virkan í raun með
Stefán Jóhann Stefánsson
skynsamlegum og ábyrgum
hætti með því að semja um brott
för bandaríska hersins af ís-
landi stig af stigi samhliða því
að íslendingar tækju við rekstri
ratsjárstöðva bandalagsins og
gæzlu nauðsynlegra mannvirkja
þess hér á landi.
Mönnum er að verða Ijóst,
eftir reynslu undanfarinna ára
að verði fyrirvari sá, er gerður
var og studdur af Framsóknar
flokknum, Sjálfstæðisflokkn-
um og Alþýðuflokknum, er við
gerðumst aðilar að NATÓ, ekki
áréttaður með skynsamleg-
um hætti, og gerður virkur
þannig, að ákveðið sé stefnt að
því að herinn hverfi úr landi
án þess á nokkum hátt sé ras
að um ráð fram eða bandalags
þjóðum okkar sýnt tillitsleysi,
sé hætta á því að þjóðin verði
stungin svefnþomi í þessu máli,
hún gleymi því, að erlend her-
seta hér sé óeðlileg og hætta
á að varanleg erlend herseta
Verði hér um aldur og
ævi. Þeir sem af einlægni
vilja vinna að því að
herinn hverfi af landi héð-
an og líta raunhæfum aug-
tun á málin en hafa ekki ann
arleg sjónarmið í huga eins og
kommúnistar í „hernámsbar
áttu“ sinni, hljóta að fagna þess
ari ályktun og hefur þess þegar
orðið vart, að henni er fagnað,
meðal þjóðhollra afla. Má geta
þess í þessu sambandi, að þing
Sambands ungra jafnaðar-
manna, sem haldið var fyrir
nokkrum dögum, tók undir við
ályktun ungra Framsóknar-
manna með þessum orðum:
„Þingið . . . telur óviðunandi,
að erlendur hér sé til lang-
frama í landinu í friðartímum.“
Spor í réíta átt
Frjáls þjóð, málgagn Þjóð-
varnarflokks íslands, sem nú er
að vísu í herleiðingu hjá komm
únistum í Alþýðubandalaginu,
segir um þessa ályktun ungra
Framsóknarmanna:
„Að sjálfsögðu er þessi álykt
un ekki orðuð á þann veg, sem
þjóðvarnarmenn mundu hafa
gert, hefðu þeir mátt ráða. Á hitt
má líta, að ungir Framsóknar
menn hafa nú í fyrsta sinn
stigið verulegt spor í rétta
Ennfremur segir Frjáls þjóð:
„Þá hlýtur það og að verða
fagnaðarefni þeím fylgismönn
um stjómarflokkanna, sem á
síðustu árum hafa litið hersetu
vandamálið með sívaxandi ugg
að hreyfing hefur nú komizt á
þessi mál í Framsóknarflokkn-
um, og efla þá til enn harðara
andófs gegn flatneskjulegri
auðmýkt og minnimáttarkennd
Bjama Benediktssonar gagn
vart erlendu valdi og erlendri
ásókn hér á landi.
Við skulum því ekki æpa, að
þeim, sem nálgast okkur í skoð
unum, þótt hægt miði, heldur
fagna af einlægni hverju spori
í rétta átt.“
Að vísu er Frjáls þjóð að
dylgja um það þama, að Fram
sóknarmenn hafi nú í fyrsta
sinn ályktað um það, að herinn
ætti að hverfa af landi brott
og er það hrein firra, því að
það hafa Framsóknarmenn gert
á hverju flokksþingi og hverj-
um miðstjómarfundi flokksins
en Tíminn getur tekið undir
það með Frjálsri þjóð, að það
sé spor í rétta átt, að ungir
Framsóknarmenn hafa nú bent
á hvemig það megi framkvæma
með raunhæfum og skynsöm-
um hætti, þannig, að breið
og öflug samstaða þjóðhollra
lýðræðisafla geti um þá leið
skapazt
Hervernd
kommúnista
En Austri Þjóðviljans tekur
ekki mikið tillit til aðvarana
Þjóðvaraarflokksins að „ekki
skuli æpa að þeim, sem stíga
spor í rétta átt“ í vamarmáhm
um. Það er heldur betur annað
hljóð í þeim strokki. Þjóðvilj-
inn segir um ályktun ungra
Framsóknarmanna:
„Með þessum tillögum er eng
an veginn að þvi stefnt að af-
létta hemáminu heldur festa,
það í sessi. íslendingar ættu að-
eins að taka aukinn þátt í því
að. hemema sjálfa sig, taka að
sér ýmis þau störf, sem
bandarískir dátar gegn nú
og lúta erlendri yfirstjóm. Sér
staklega er tekið fram, að At-
lantshafsbandalagið eigi að
greiða kostnaðinn; hér er sem
sé um að ræða nýja dollara-
lind, og myndi trúlega ekki
standa á ráðamönnum Fram-
sóknarflokksins að koma á lagg-
irnar nauðsynlegum hermangs
fyrirtækjum til að annast þá fyr
irgreiðslu."
Þama koma kommúnistar illa
upp um sjálfa sig. Þeir hafa
látið svo sem þeir berðust heils
hugar hinni góðu baráttu til að
koma erlenda hernum brott úr
landinu. En nú sést, að það var
alls ekki aðalatriðið fyrir þá.
Ef það skyldi geta gerzt án
þess íslendingar gengju úr sam
stöðu vestrænna þjóða, þá er
það bara verra að herinn fari.
Kommúnistar eru þannig orðn-
ir dauðhræddir um að missa
glæpinn, þetta óskabarn, sem
þeir hafa falið undir skikkju
baráttu sinnar gegn nernum.
Engum er verr við það en þeim
sjálfum, ef svo mætti skipa mál
um, að við héldum samstöðu
okkar með vestrænu þjóðum
án þess að þurfa að hafa er-
lendan her i landinu. Kommún-
Framhald á bls. 11.
átt . .