Lesbók Morgunblaðsins - 07.03.1926, Blaðsíða 1

LESBOK
MORGUNÐLAÐSINS.
Sunrmdag'inn 7. mars 1926,
lárnbrautarmcilið.
Eftir próf. Ualtý Suðmunösson.
Grein þe.tsi sem lijer birtist eftir fyrsta og heitasta fylgis-
viann járnbrautarmálsins var skrifuð fyrir Mbl. í sumar sem
leið, en af víssum ástœðvm hefir það dregist að birta hana.
Ná þegar álit vegamálastjóra er nýkomið út um Austur-braut-
ina, er sjerlega gott tœkifœri að birta þessa grein, svo almenningi
gefist kostur á að sjd álit hins fyrsta forvígismanns þessa máls.
Tíann skýrir og frá undirtektum þeim sem „stórmálið“ fjekk á
þingi fyrir 30 árum. En í greininni vakir hinn eldheiti fram-
fara-andi, sem Þorsteinn Erlingsson kvað í málið, með hinu þjóð-
kunna kvœði sínu , Brautin".
Aldarafmæli járnbrauta.
Um 30 ár eru nú liðin síðan
umræður hófust um það mál
á íslandi. — En um leið er
og 100 ára afmæli járnbrauta í
heiminum. Því árið 1825 komst.
á f'yrsta járnbrautin á Englandi,
og voru þar mikil hátíðahöld í
tilefni af því. Því bæði þar og
allsstaðar annarsstaðar, þar sem
járnbrautir hafa verið lagðar,
hafa þær sýnt, hvílík blessun þær
hafa verið fyrir þjóðirnar, þar
sem þær hafa reynst hin öflug-
asta lyftistöng undir allskonar
framförum og aukinni hagsæld
landanna.
„Skyldi það vera álög á okkur
2alen,dingum, að við eigum altaf
að vera hálfum og heilum öldum
á eftir öðrum þjóðum? Það lítur
næstum út fyrir það“, skrifaði
jeg 1895 (Eimr. I, 12). „En þau
álög eru þó okkur sjálfum nð
kenna“, bætti jeg við.
Þessi ummæli eiga við enn. Því
enn er ekki lengra komið en það,
að við liöfum í nær þriðjung ald-
ar við og við verið að tala og
«krifa um járnbrautir, en ekkert
gert, nema lítilsháttar rannsóknir
núna síðustu árin.
„Stóra“ málið 1894.
Það var fyrst árið 1894, að
nokkur íslendingur hugsaði svo
hátt, að tiltök væru að leggja
járnbrautir á íslandi. Þá var af
þingmanna hálfu (fyrir forgöngu
kapt. Sigtr. Jónassonar frá Winni
peg) borið upp á Alþingi frum-
varp um að veita fjelagi (með
ensku fje), sem nefndist „Hið
íslenska siglinga- og jámbrauta-
fjelag“, leyfi til að leggja járn-
brautir á íslandi, bæði norður um
land til Eyjafjarðar og austur á
bóginn frá Reykjavík (austur í
Rangárvallasýslu). Þá var ekki
ráðgert að ráðast í meira fyrst um
sinn en járnbraut ausíur að Þjórs
á, með reglulegum lestaferðum að
minsta kosti 6 sinnum í viku árið
um kring, og skyldi landssjóður
greiða fjelaginu til þessa 50,000
kr. árlegan styrk í 30 ár, í síð-
asta sinn árið 1925. En jafnframt
akyldi fjelagið gegn öðrum 50,-
000 kr. árlega fá leyfi til að ann-
ast siglingar til útlanda (Bret-
lands) og með ströndum fram,
og skyldi útlandaskipið hafa 12
mílna ferð og rúm fyrir 70 far-
þega og fara 2 ferðir á mánuði
15. apríl til 15 október, en að
minsta kosti 1 ferð á mánuði hinn
tíma ársins.Strandferðirnar skyldi
fyrstu 10 árin annast annað minna
skip með 10 mllna ferð (en sama
farþegarúmi), er gengi stöðugt frá
Reykjavík kringum landið frá 15.
febr. til 15. nóv. Eftir 10 ár gat
landsstjórnin heimtað, að strand-
ferðaskipin yrðu 2. Eftir 15 ár
skyldi landsstjórnin hafa rjett til
að kaupa bæði járnbrautir og skip
fjelagsins eftir óvilhallra manna
mati.
Það þótti miklum tíðindum sæta,
þegar frumvarp þetta kom fram.
Svo stórhuga höfðu menn aldrei
fyr verið, enda var málið óðara
skýrt „Stóra málið.“ Vildu marg‘
ir undir eins fella það þegar við
fyrstu umræðu, og þar á meðal
stjórnarfulltrúinn, landshöfðingi.
Andstaðan.
Það væri barnaskapur að
hugsa, að járnbrautir gætu þrifist
á fslandi. Þó tókst að bjarga mál-
inu frá bráðum dauða í sjálfri
fæðingunni og var nefnd sett í
það. f þeirri nefnd varð jeg skrif-
ari og síðan framsögumaður máls-
ins í Neðri deild. Þetta var fyrsta
árið, sem jeg sat á þingi, og var
það engin smáræðis raun fyrir
ungan þingmann að taka á sig
aðalvörn slíks máls, þó ýmsir góð-
ir drengir væru þar og til liðs og
aðstoðar. Og því meiri var raunin,