Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1926, Blaðsíða 2

2
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
20. júní '36.
= Prentverk. =
Um leic^ og vjer tillcyrmum að vjer nú hofum fengið
hið nýja og fallega prentletur vort,
viljum vjer vekja athygli á að reynslan sannar, að
livergi fæst betri, fljótari nje ódýrari prentun en hjá oss,
Miklar birgðir af pappir og umslöguin nýkoinnar.
Ísaíoldarprsntsmiðja h.f.
rannsóknk', að liver tegund fæ&n
virðist .framkalla sína munn- og
meltingarvökva, r.jett eins og
munnurinn og maginn sjálfnr
greini, hvenrar tegundar fæðan er,
löngu áðHr en hvort hcldur dýr-
ið eða maðurinn verður sín þessa
meðvitandi.
Annað markvert atriði er það,
að skepnan sinnir ek ki fæðunni,
])ótt hún sj ái Iianá, ef hún er
mett, nema þá því aðeins, a<S
meltingarvök vi fari aftur að
verka á magavefina. Þá fer
s'kepnuna að langa í matinn, seni
að henni er haldið, en fyr ekki.
Sj'nitr þetta, að matarlvstin er af
líkamlegum uiipruna, því svo er
að sjá, sem meltingarvökvinn
veki matarlystina, veki ílöngunina
í matinn.
I þriðja lagi getur maginn og
nmnnurinn heint sagt til um efni
þau, er líkamann skortir sjer-
stalklega', á þann liátt, að menn
og slkepnur verða beint sólgin í
efni þau, er þau þurfa. Salt-
hungrið lijá kúm lýsir sjer í því,
að þæ.r ganga í fjöru og sleikja
fjörusteina, og börn með skyr-
bjúg verða ósjálfrátt fíkin í jurt-
ir þær, er helst lækna hann, eins
og Þr,rv. Thoroddsen segir frá í
,,Ferðasögu“ sinni (Kh. 1912).
En of mikið má, eins og kunnugt
or, að öllu gera, og undireins og
líkaminn er búinn að fá nægju
sína af því, sem hann hefir lang-
að í, fær lífsveran leiða á þessari
sömu fæðu og vill ekki líta við
henni um dkem.ri eða lengri tíma.
Sjálf sultarkendin stafar af
samd*rætti magans og magaops-
ins, þar af stafar t. d. sogið fyrir
hringspölum í megnu hungri.
Hungii.rkvalanna sjálfra finna
menn þó ekki til lengur en 3—4
fvrstu dagana og síðan ekki vir
því, enda fyllist þá maginn ein-
iiverskonar vökva og samdráttur-
inn hættir. (Sbr. rannsóknir
C^nnon’s ocí hans fjelaga.)
II. Hreyfihvatakerfið. Elkki
hafa menn vitað það fvrri en
rjett nú á síðustu árum, að skil-
yrðið fvrk' því, að taugar og
vöðvar geti starfað saman, sje
það, að þau hrífist til starfa sam-
tímis, hafi sama hriftíma. (Rann-
sóknir Bourguignon’s og Lapic-
que’s)- Þetta e«r þó ekki svo frá
fæðingu, og því hafa hvítvoðung-
ar enga stjórn á limum sínum
og fá börn hana ekki til fulls
fvrri en þau eru orðin 16—20
mánaða. En þá er einmitt sam-
tímið komið á milli tauga og
vöðva, enda fara lnreyfihvatirnar
]>á að segja óspart til sín í öllu
iði og stjái barnanna, i leikjum
]>eirra og stímabraki við hlutina.
Má seg.ja, að heilbrigð börn sjeu
á iði og stjái svo að segja myrfcr-
anna í milli, en þá eru þau ein-
mitt að læra allar hreyfingar, sem
]>eim eru nauðsynlegastar til lífs-
ins viðurhalds. Nokkuru síðar
kemur „samtími" talfæranna til
sögunnar og því læra börnin yf-
irleitt seinna að tala en ganga.
Eigi einhver leikur eða íþirótt að
verða eins og „annað eðli“ barna,
verða þau helst samtímisins vegna
að byrja að iðka hana á unga
aldri, 4 ára eða svo. Það verðtur
hverjum að list, sem hann leikur,
og- það ungur nemur. gamall
fremur.
Líkt má segja um dýirin. Leik-
ir þeirra eru undirbúningur und-
ir lífið og lífsstörfin: „Fuglsung-
inn baðar vængjunum, áðiw en
hann flýgur úr hreiðrinu; antí-
lópan fer að æfa sig í að stökkva
frá því Jiún er sex vikna; þegar
apaunginn leiku.r sjer, reynir
hann að grípa í hvað sem hanu
getur náð til; gíraffinn fer að
æfa sig í að stökkva þegar á 3.
degi; kettlinga.r fara mjög snemma
að beita klónum, og hvolpurinn
fer mjög snemma að búa sig und-
lífsbaráttuna með því að tusk-
ast við aðra hunda, elta þá, ná
þeim og hrista þá eða að rífa og
slíta í það, sem liann er að leika
sjer að.“ (Groos: Die Spiele der
Tiere). Alstaðar leita.r lífsorkan í
leilknum út á brautir þær, sem
ættinni og allri tegundinni eru eig-
inlegastar.
Þó má breyta út af þessum
adti’.r- og erfðavenjum með því
að venja foreldrið á nýja hátt-
semi. Hachet Souplet hefir í bók
sinni (La Genése des- Instincts,
bls. 239—40) sýnt fram á, að
ýmsar venjur, sem dýrum hafa
verið kendar, vcvrða arfgengar lijá
afkvæminu, enda þótt það sjái
þær ekki hafðar fvrir sjer:
„Makkak-api, sem við með nokkr-
um wfiðismunum höfum tkent að
drepa rottur, átti unga, sem
veiddu rottur á hinn snildarleg-
asta hátt. Kettir, sem höfðu ver-
ið vandir á að láta mýs í firiði,
eignuðust kettlinga, sem aldrei
snertu mýs, jafnvel þótt maður af
ásettu ráði drægi að gefa þeim
að eta. Söngfuglar, sem hafði
verið kent ]>að í sex ættliði að
draga keðju ú.r ofurlitlum brunni,
eignuðust unga, sem án nokkurr-
ar æfingar gátu dregið sömu
keðju.“ — Sami höf. segir frá
tík. sem hafði verið kent að
steypa sje»r kollhnýsu. Hún átti
hvolp, sem alinn var upp í sveit
langt frá móðurinni, en hann tólc
upp á því sama, þegar hann var
orðinn 5—6 mánaða gamall (bls.
162). Venjur þessar verða þannig
T