Lesbók Morgunblaðsins - 20.03.1927, Side 2

82
sern sámu er, að þa er þjóðin sjáii
þúsujid ára gömul. pá eru liðiu þús-
uud ár frá stafnun hiiis íslenska þjóð
veldis, þúsund ár frá því, er hinir
dreifðu landshlutar komu sjer sama.i
um sameigiuleg lög, eitt löggjafar-
þing, eina dómstöð, einn rjett um
land alt. Með þeirri samþykt er þjóð-
veldið stofnað, og aðgreint frá öðr-
um ríkjum. Er sá atburður ágætast-
ur í sögu þjóðarinnar, að ógleymdu
sjálfu landnáminu, Grænlands og Vín-
landsfuudinum, og kristnitökunni. —
Frá atburði þessum segir Ari por-
gilsson hinu fróði á þessa leið:
„pá es Island var viþa bygt orþit,
þá hafþi maþr austrænn fyrst lög út
hingat ýr Norvegi sá es Úlfljótr hjet,
— eu þau váro flest sett at því, se n
þá váro Golaþingslög, eþa ráþ Por-
leifs ens spaka Hörþakárasonar váru
til, hvar viþ scylldi auka eþa ai' nema
eþa aunan veg setja. — — Alþingi
var sett aþ ráði Úlfljóts oc •állra lanz-
inauna.‘ ‘
— „pá lifðu margir landnámsmenn
ok synir þeirra,“ bætir Landnáma
við.
pó Ari fróði skýri svo i'rá, „að lög
hafi verið sett, sem þá voru Gula-
þingslog eða ráð porleifs ens spaka
HÖrðakárasonar voru til,“ ræður að
líkurn að fremur hafi verið höfð ráð
porleifs og annara ágætismanna, en
Gulaþingslög, er í gildi voru í Nor-
egi, en þar var konungsstjóru þá, og
hún harla eiuráð.
Hin fornu lög.
pað er ekki kostur á að skýra fvá
efni þessara fornu laga, til þess skort
ir oss bæði tíma og þekkingti, en þó
má geta þess, sem rnest er um vert,
að' þáu voru reist á frábærri lífs-
þekkingu, undursömu viti, og svo
miklu sannsýni, að öllu er til skila
haldið, að loggjöf þjóðanna á þess-
um tímum komist þangað með tæruar,
þar sem þaU höfðu hælana. I þeim
kemur fram einkenni það, sem sjer-
eign er norrænnar menningar og þó
einkum þjóðar vorrar í fornri tíð, hin
lipra, sveigjanlega, samúðarkenda rjett
sýni, samfara heilbrigðu viti, sem
hvergi er einstrengingsleg, en víkitr
þó aldrei frá því sem rjettast verður
vitað. Er það mjög í mótsogn við hinn
óþjála og einstrengingslega anda ú-
norrænna laga, er byggja frá grunni
á forsendum eða bókstafahelgi, hvort
LÚSBÓÉ MORGUNBLAÐSÍNS .
sem forsendurnar eru rjettar eða
rangar.
Mentalíf blómgast.
Undir slíkum lögurn gat blómgast
margþætt mentalíf. Lögin studdu að
því. Hver leitaði sinnar opinberunar
í viðburðarás lífs og tíðar. Heims-
skoðuniu var gætiu, hófleg, sannleiks-
leitandi. — Hverju eittu var funditm
staður og takmark eftir hinni óskeik-
ultt tilvísun lífsreynsluunar sjálfrar.
petta þroskaði einstaklingshyggjuna,
jafnframt því sem það dýpkaði
frelsis og sjálfstæðistilfiuninguna, og
styrkti drengskaparlundina.
Siðferðiskenningarnar.
Hiuar fegurstu siðfræðiskenningar
spruttu svo upp af þessu, sem og
hinar djúpsæjustu heimspekisályktan-
ir. Hin knýjandi leit eftir sannleik-
anum þrýsti lotningunni fyrir viti og
þekkingu inn í anda og merg: „Byrði
betri berrat maðr^ lirautu at, eun sc
manuvit mikit,“ stendur í hiuuin
helgu ljóðum, og ennfremur þetta:
„Ósnotr maðr þykkist alt vita, ef á
sér í vá veru. Hittki hann veit hvat
hann skal vit kveða, ef haus freista
firar.“ Og er það sem mælt til þess
mannfjelags, sem kvíað þykist hafa
allan saunleikann. Mannþekkingin og
þráin til samlífs og fjelagsskapar lýs-
ir sjer kröftuglega: „Athvarf mikit
er til ills vinar þótt á brautu búi, en
til góðs vinar liggja gagnvegir þótt
hann sé firr fariun.“ Lífinu ber að
lifa eftir mælikvarða dáða og dreng-
skapar. Hverjum er best farið. „Án
við löst at lifa.“ Viðskifti mannanna
sjálfra byggist á sanngirni og mann-
úð. „Bú þú vel vit nábúa þíua,“ sagði
Gestur hinn spaki Oddleifsson. Ótt-
anum sem siðgæsluafli í hegðun og
hugsunarhætti er útbygt, og befir siða
kenning mannkynsins hvergi komist
hærra. Orð Snorra goða: „Um hvat
reiddust goðin þá, er hjer braun
hraunið, er'Tiú stönduui vér á,“ slá
vopn úr hendi þess bugsúnarháttar,
er hefta vill skoðanafrjálsræðið, og
ógnar mcð- goða gremi er hann þrýt-
ur rök.
Lögin voru lífsskoðun kinnar ungu
þjóðar, dregin saman í gagnorð sann-
mæli og leiðbeiningar fyrir að lifa,
er eftirskildu hverjum og einum það,
sem mestu varðaði, að ráða lífi sínu
og gera sem mest úr því. pau voru
frækomið, er upp af spratt einstæð
' *
og sjerstök menniug, er djúpar ræt-
ur á enn í þjóðlífi voi-u, er í mót-
sögn gengur við meginþorra allrar
rjettarskipunar, trúar- og siðasþeki
veraldar, þótt vjer ójafnast tökum
eftir því. Jafnvægið er sanngirni. —-
Jafnvel faðir ljósanna er ekki upp
ýfir það hafinn að vera sanngjarn.
Enginn er svo vondur, að ekki beri
að auðsýna honum sanngirni. Guð-
mundur góði samþykkir „að einhVers
staðar verði vondir að vera.‘‘ Ekk-’
crt særir rjettlætistilfinninguna dýpra
sári en ósanngirnin, sjálfsagt vegna
þess, að hún er lundarlag ódrengskap-
arins, samkynja yfirganginum, níðsi-
unni á lítilmagnanum.
Tylftardómurinn, eða Lögrjettudóm-
urinn, er grundvallaður á þessari jaiii
vægis kenningu alls rjettlætis. pað er
ekki einhlítt, að einn leggi dóm á
hinn áfelda, halin er líklegri til þess
að njóta fulls rjettar, ef fleiri hlýða
á sakir og skera úr. Petta er að rjettu
lagi talið tylftardóminum til ágætis,
og því kefir hann svo víða verið tek-
inn upp. Breska ríkið færir honum
þetta til gildis, og vill þaðan hafa
orðstír sinn fyrir „fair play‘ ‘ —
sanngirni. — pað minnir lielst, að
það hafi fundið hann upp og sje móð-
ir hans. Maður spyr nú svo sem ekki
að því móðerni!
Eftir að Alþingi er sett, verður Is-
land að höfuðbóli fræða og lista meun
ingar og sjálfstæðis, skáldskapar og
farmensku. pað ber ægishjálm yfir
öll Norðurlönd og þau ríki, sem
þá eru kunn. — pað er eina þjóð-
veldið á þeim tíma í víðri veröld. Vís-
indi blómgast; synir þess lagfæra
tímaskekkjuna, „að sumri munar tii
vors, og vetri til sumars,“ þeir finua
og nema Grænland; þeir kanna heim-
skautahöfin og finna Svalbarða; þeir
sigla yfir Atlantshaf og finna Vín-
laud; þeir frelsa hina fornu siðmenn-
iugu, sem þá er að týnast; þeir skrá-
setja og skapa langan og merkilegan
kafla maunkynssöguuuar. Varðveitslu
þessa alls eigum vjer Alþingi að þakka
í beinum og óbeinum skilningi. ping-
ið er samgróið lífi þjóðarinnar, örlög-
um hennar, sál og sögu, öllu sem vjer
eigum best að erfðum og innræti.
Árið 1930 er stofnun þessi — þessí
aflgjafi þjóðarinnar — þúsund ára,
Og það er í tilefni af því, að talað
er um þessa ferð hjeðan og heim. Er
það þá ekki sanngjarnt, er vjer at-
hugum þýðingu þess atburðar, að ferð