Lesbók Morgunblaðsins - 26.05.1929, Side 1
21. tölublað. Sunnudaginn 26. maí 1926. IV. árgangnr.
Um KRTRLÓHÍU
OB HEim55ÝHIHBUHFl í BHRfELÓHH.
i’arís, 20. apríl.
Það getur ekki kallast að bera
í bakkafullan lækinn að gefa al-
menningi tækifæri til að fræðast
nokkuð um Spán og Spánverja. En
náttúrlega væri |>að að reisa sjer
hurðarás um öxl að .ætla sjer að
gefa fullnægjandi upplýsingar um
j'afn yfirgripsmikið efni í stuttri
blaðagrein. Til þess þyrfti heila
bók og hana stóra, og vonandi
verður þess ekki langt að bíða að
slíkt rit komi út á íslensku, því að
á því er brýn þörf. Það sem hjer
fer á eftir snertir eingöngu eitt
fylki Spánar, Katalóníu, og er
ekki annað en samtíningur úr öll-
um áftum, fljótfærnislega liripað-
ur uþþ. Höfuðborg þess fylkis,
Barcelona, ber einmitt oft á góma
um þessar mundir vegna iðnsýn-
ingarinnar miklu, sem opnuð verð-
ur þar næstu daga.
Katalónía nær, eftir spönsku
fylkjaskiftingunni aðeins yfir hjer
uðin Barcelona, Geróna, Tarragóna
og Lerida, en er í raun og veru
talsvert stærri, því til hennar telst
í þjóðernislegu tilliti nokkur hluti
franska hjeraðsins Pyrenées-Orien-
tales, austurhluti Aragóns, norð-
urhluti Valencia-hjeraðs og hið
sjálfstæða smáríki Andorra. Það
svarar þannig að mestu leyti til
þeirra landa, sem Karl mikli vann
í stríðinu við Serki og kölluð voru
þá ,,Marca hispanica“ eða Spánar-
vellir. (Nafnið Katalónía er af
sömu rótum rpnnið og Kastilia
— annað fylki á Spáni —, bæði
komin af latneska orðinu „castlan-
Us“ eða „castellanus“ ; haft um
þá, er rjeðu yfir mörgum riddara-
borgum eða köstulum). — Höfuð-
staðurinn var Barcelona. Þar sátu
greifar, sem rifu sig að lokum und-
an yfirrráðum Frakka og stofnuðu
sjálfstætt ríki, er síðar varð skæð-
ur keppinautur sjálfstjórnarborg-
anna á Italíu í verslun og sigling-
um. Ramón Berenguer greifi liinn
fjórði með því nafni giftist kon-
ungsdóttur frá Aragón og náði
þannig því ríki undir sig. Barce-
lona kom sjer upp öflugum her-
skipaflota til varnar sjóverslun
sinni á Miðjarðarhafinu og gat
með tilstyrk hans lagt undir sig
lönd í ítalíu og Austurlöndum.
En blómaöld katalónska greifa-
dæmisins stóð ekki lengi. Aragón
var innlimuð í kastiliska konungs-
ríkið og á dögum Ferdinands hins
ka.þólska varð Katalónía óaðskilj-
anlegur hluti Spánarveldis. Kata-
lónar hafa þó á öllum tímum var-
ið rjettindi sín með oddi og egg
og verndað tnngu sína og siði. Á
dögum Filippusar IV. lá við sjálft
að gamla greifadæmið segði skilið
við Spán, og eftir að Bourbonar
komust til valda, urðu oft miklar
viðsjár í Katalóníu út af gerræðis-
verkum konungsstjórnarinnar, sem
var eindregið fylgjandi frönsku
miðstjórnarstefnunni. Oflug hreyf-
ing hófst, sem enn hefir allmarga
áhangendur. ocr miðar að því, að
fá heimastjórn lianda Katalóníu.
Þeir svæsnustu vilja ekki einu
sinni pólitískt samband við Spán,
heldur bláberan skilnað. En þeir
eru nú orðnir afar fáir og flestir
munu þeir nú vera, sem taka sjer
ekki nærri að vera taldir þegnar
Spánarveldis, og gangast, tindir
þær skyldur, sem því fylgja. En
spyrji maður einhvern þeirra,
hvort hann sje Spánverji, er hann
ekki seinn á sjer að neita. Ca!
Nei, hann heldur nú ekki.
Þeir eru líka auðþektir frá Spán-
verjum, bera flestir með sjer sjer-
stakan þjóðernisblæ í svip og fram
komu, sem minnir meira á Pro-
vence (Suður-Frakkland) en Spán.
Þeir eru örgeðja, iðjnsamir og
sparsamir, en ágjarnir, öfgafengn-
ir og lundleiðir. Það vantar þó
mikið á, að það megi skoða þessa
lýsingu á skapgerð þeirra óyggj-
andi í öllum tilfellum.
Þeir tala sína eigin tungu, sem
katalónska nefnist. Tlún er af
latneskum uppruna eins og spansk-
an og franskan. Á því máli eru
til miklar bókmentir og merki-
legar, einkum frá miðöldum: Rai-
mundo Lull og Ausios March eru í
röð frægustu rithöfunda á þeim
tímum, fvrnefndur fyrir dulspeki-
rit sín, en síðarnefndur fyrir ást-
arkvæði sín.
Á seinustu öld hefir Katalónum
tekist að endurreisa ritmál sitt,
auðga það og fegra, og skipa því
á bekk með menningarmálum nú-