Lesbók Morgunblaðsins - 14.05.1933, Side 7
LESBÓK MOKGUNBLAÐSINS
14'}
Dr. Guðmundur Finnbogason;
Stofnenskan enn
í 4. hefti Iðunnar 19.32 hefir
Þórber<rur Þórðarson Esperantó-
trúboði ritað lanjra grein um
stofnenskuna (Basie English). -
Hann byrjar með þvi að sefrja, að
Basie English hafi af misskilningi
hlotið nafnið stofnenska. Þetta er
annað hvort sagt af misskilningi
eða óhlutvendni. í grein minni í
.Pálkanum* 20. júní 1931, þar sem
fyrst var minst á ])etta mál hjer
á landi. sagðf jeg: „Englendingar
kalla ])etta mál .Basic English1.
,.Basic“ er sett saman af fyrstu
stöfunum í orðunum British-
American- Scientifie- International
Commercial (bresk- amerísk- vís-
indaleg- alþjóða- verslunar-) Vjer
jrætum ef til vill kallað ]>að stofn-
ensku.“ Nafuið valdi jeg vegna
]iess, að hin ensku orð, sem stofn-
enskan felur \ sjer, eru notuð
sem sjerstakur málstofn. sbr. bú-
stofn, ojr geta hinsvegar verið
grundvöllur frekara enskunáms.
Nafninu hefir verið vel tekið. Það
sem Þ. Þ. finnur stofnenskunni til
foráttu ér í stuttu máli þetta:
1) Að hún fullnæjri ekki þeim
kröf'um, sem Þórberjrup Þórðarson
óprentaðri bók um „Alþjóðamál
og málleystrr“ telur að gera verði
til þess máls, er orðið gæti al-
þjóðatunga- 2) Að hún verði að
umskrifa fjölda af hugtökum með
fleirj eða færri orðum, og þessar
umskriftir lengi málið mjög og
geri það ónákvæmara. (Þ. Þ. hef-
ir tínt nokkur dæmi iir orðabók
Ogdens þessu til sönnunar, og
mundi raunar í flestum orðabók-
um inega finna svipuð dæmi of
víðra og of þröngra skilgreininga)
3) Að liún taki ekki upp nógu
mikið af svo nefndum alþjóðaorð-
um. í stuttu mál: „í fyrsta lagi
stendur hún svo lágt að málgæð-
um. að liún er gersamlega óhæf
sem talmál og bókmentamiál. 1
iiðru lagi er hún limlest þjóðtunga,
alenskt afskræmi. Og þetta, að
hún tilheyrir sjerstakri þjóð, þae
er jafnvel þyngri dauðadómur yf-
ir henni sem alþjóðamáli en allur
hennar ófullkomleiki, barnaskap-
ur og eskimóaháttur“. (Bls. 33(1)
Það er auðvitað afarmikilvægt
fvrir mannkynið að vita, hvaða
kröfur Þ. Þ. gerir til alþjóðamáls.
En annað er þó mikilvægara, og
]>að er, að enn er ekkert alþjóðlegt
hjálparmál viðurkeirt, er menn
geti bjargast við hvar sem er i
heiminum. — Ef allir menn
vrðu skyndilega að tómum Þór-
bergum, þá myndu þeir auð-
vitað fallast í faðma og tala Es]>-
eranto ,og skilja hver annan. Þá
mundi í stórum stíl endurtakast
kraftaverkið frá Esperantoþing-
inu í Oxford, sein Þ. Þ. lýsir svo
fagurlega í grein sinni. Reyndar
yrði ekki umtalsefnið nýtt fyrir
öllum, því að Þ. Þ. segir að þeir
á þinginu hafi „skrafað og skegg-
rætf um alt sem viðber undir sól-
ir.ni — alt á Esperanto. Þar þurfti
Cnga túlka, og þar skildu allir
alla.“
En því er nú ver og miður, að
flestir eru svo tregir til að þor-
bergjast (Pyrirgefið nývrðið!) og
langflestir, sein nú læra Esperantó
hafa hennar heldur lítil not í
þessu lífi, og í öðru lífi líklega
helst við Rússa, sem kvnnu að
slæðast þangað. Þeir um ]iað. —
Hverjum manni á að vera frjálst
að læra hvaða mál sem hann vill
. I. ^
<)" ]iað ]>ótt liann gæti ekki talað
• ./ illllií. (
]iað við aðra en sjalfan . sig. I
- 110 ó|.
.The Evening Stand^rd) 21. apríl
b. á. segir, að menn þykist nú
liafa skýrslur um 129.000 Esper-
antómenn í veröldinni, þegar Jietta
mál er nálega fimtugt. Mega ]ieir
menn sannlega heita lítilþægir um
fálufielag. er láta hóa sjer inn í
"”o þröngar málkvíar. En sá, sem
vill læra mál, sem hann geti
bjargast við í þessu lifi sem víð-
."st. þar sem hann kæmi eða hefði
einhver viðskifti við menn, mun
snyrja að ]iessari einföldu spurn-
ingu : Hvaða mál gengur víðast ?
Þvi er auðsvarað. Það er enskan.
En það tekur langan tíma að
læra ensku til hlítar. Þeir sem
«fa nægan líma og fje siá ekki
í l>að og læra ])á ensku. Og livað
rcm Þ. Þ. segir um það. þá er ]>að
alkunnugt, að Englendingar, ]>ótt
ekkert kunni annað en ensku, fara
mn heim allan og komast ferða
sinna og framkvæma ]>að sem þeir
ætbi sjer, því að um allan lieim
má hitta menn, sem skilja ensku
og geta eitthvað talað hana. En
nú eru margir, sem livork; •geta
varið miklum tíma nje fje til að
læra ensku og vilja þó gjarna
verða svo færir í henni, að þeir
gætu bjargað sjer. Þeir eru ekki
að hugsa um það að rita bók-
mentaleg listaverk eða að yrkja
á ensku eins og bestu skáld.
Þeir eru að hugsa • um ]>að, að
geta gert sig skiljanlega á rjettu
máli og að aðrir, sem ensku tala,
geti gert sig skiljanlega fyrir
]>eim. Því )>á ekki að læra stofn-
ensku? En þá kemur Þórbergur!
•Jeg bafði sagt: ,.í>á sem talar og
ritar stofnensku má því heita
fleygur og fær hvar sem hann
kemur. Hann getur fengið liugs-
unum sínum búning, sem allir
enskukunnandi menn skilja, bvar
í heimi sem er. Þórbergiír vitnar
í þetta (ekki samt alveg rjett,
bre.ytir „iná því heita“ í ,,er“)
og segir síðan: „Hvernig getur
siðameistari, sem læst vera að víta
óráðvendni stjórnmálamanna,
fengið sig til að beita sannleikann
slíku ofbéldi ?“ Það er auðfundið,
að ]>a.rna gýs upp mikil gremja
fyrir liönd „óráðvandra stjórn-
ri'álamahna.“ En röksemdir Þ. Þ.
eru )>ær, að stofnenskumaðurinn
mundi ekkert skilja af því sem
aðrir töluðu við hann, nema þau
orð, sem ‘ stofnenskan notar. En
gáum nú að. Hvernig förum vjer
að, þegar vjer tölum íslensku við
útlending, er aðeins liefir lært ís-
lensku stuttan tíma og skilur því
ekki fjölda orða? Vjer skýrum
þau orð, sem hann skilur ekki,
með öðrurn orðum, uns hann skil-
ur. Og það tekst. Svona er altaf
farið að og ekki meiri vandi með
stofnensku en önnur mál, nema
síður sje.
En ]>ann, sem getur b.jargast
þannig, kvar sem bann kemur,
tel jeg mega kalla' flevgan og
færan. Plugið liefir miirg stig og
fleira er flug en háflug og lirað-