Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1933, Blaðsíða 1

bék
J!MorgMtiWíaí>sÍM0
47. tölublaö.
Sunnudaginn 3. desember 1933.
VIII. árgangur
ínafoldarprentsniiðjA K.f.
Fótatak manna.
Nokkur orð 11111 Halldór Kilfan Laxne§§
Það er í fljótu bragði clálítið
Eftir Benjamín Kristjánsson.
örðugt að skera úr því, þegar
maður les bækur Halldórs Kiljan
Laxness, hvort þær nmni heldur
vera skrifaðar af djúpri, iskaldri
fyrirlitning á fyrirbrigðinu: liomo
sapiens, eða af djúpri og næst-
um örvæntingarfullri samúð með
þjáningu lífsins og öllum hinum
ótal mörgu mannanna meinum.
A hið fyrra virði.st benda tals-
verður sjerþótti í framsetningunni,
eilíf dómgirni og prjedikanir út
af heimsku náungans. Sumt af því,
sem Halldór skrifaði í fyrri tíð
nálgaðist mjög mont og hjegóma-
skap. Tilfinningin, sem maður
hafði af því, að ]esa surnar rit-
smíðar hans eða það, sem teljast
átti til skáldskapar, var eitthvað
á þá leið, að þetta væri ungling-
ur, sem þjáðist af þeirri tegund
af sálsýki. sem nefnist stórgikks-
æði. Grundvallarhugsunin í sálar-
lífinu væri eitthvað á þessa leið:
Jeg veit alt> en þið eruð asnar.
Eins og gefur að skilja þykir
skikkanlegu fólki slíkur rithöf-
undur ókurteis og hann er ]>að. —
Svona lagaða hluti er sjálfsagt að
segja með miklu meiri lipurð, en
Halldóri er stundum lagin. Hæ-
verskan kostar enga peninga, segir
eitthvert máltæki, og hún vinnur
oft miklu betur til siðfágunar, en
fruntaleg bersögli. Meira að segja
ætti jafnpennaslyngum manni og
Laxness, að vera það { lófa lag-
ið, að setja fram þessa ókurteis-
legu liugsun spámannanna gagn-
vart sínum náunga: Þú ert asni,
í isvo andríkum skáldskap, að
iionum yrði tekið með þökkum
af Jieim, sem hafa eyru til að
heyra, en að hinum á hann að
kunna að draga dár á þann hátt,
að })að geti orðið þeim til skemt-
unar, frekar' en gagnslau.srar
skapraunar, eius og gerði sá
ágæti æfintýrasmiður Jónatan
Swift.
En ekkert af þessu gerir Hall-
dór. Hann sest bara niður, að
öiliun ásjáandi, brýnir iixi sína
og keyrir hana síðan beint í höfuð
lesandans. Mikið þarf slíkur maÖ-
ur að liafa til brunns að bera tii
]>ess að horuni verði fvrirgefið!
Ekki verður því neitað að þetta
umsvifalausa hispurslevsi rithátt-
arins liefir sína liöfuðkosti. Það
ætti ekki að verða inisskilið hvað
höfundinum býr í brjósti. Hann
ætti ekki að verða sakaðui1 um
óhreinskilni. Og síðan hann iosn-
aði úr álögum kaþólskunnar, er
það bersýnilegt, að hann liefir
af stríðsþrunginni sannleiksást,
reynt að slíta af sjer allar blekk-
ingar, reynt að troða sjer með
vaidi inn að kjarna raunveruleik-
ans, haft ástríðuríka tilhneiging
til þess að rífa göt á öll þök, eins
og mig niinnir að hann komist
sjálfur að orði um einhvern spá-
inann nútímans.
En þessi hungraða ástríða vits-
munanna, langsoltin úr trúarvímu
og seiðgaldri kaþóiskunnar, rekur
sig auðvitað alls staðar, ein.s og
gerist og gengur, á sínar takmark-
anir, og þar sem höfundurinn er
í aðra röndina dálítill ofstækis-
maður, og enn þá eimir ])að eftir
af kaþólskunni í iionum, að liaiin
þykist fullkomlega vita alt, þá
liættir honum við að steypast ann-
að livort kollhnýs inn í önnur
trúarbrögð, eins og til dæmis kom-
múnisma, eða drekka sig blind-
fullan af vantrúarinnar „cynic-
isma“ og setja upp spekingssvip
eins og prjedikarinn Salomon, og
segja jafnvel við sjálfan alheim-
inn, ])egar Jiatm þrýtur sjáifan
að skilja : Þú ert asni! Alt er tij(‘-
gómi — aumasti hjegómi!
Þessa tilfinningu fær maður af
sunium hinum .síðari bókum Lax-
ness.
Sögurnar af Sölku Vöiku eru
skrifaðar af heljarmælsku. Mynd-
irnar, sein dregnar eru upp af
sárustu nekt lífsins, munaðarleysi
þess, fátækt og hörmungum, eru
margar hverjar ruddalegar, hrika-
legar og nærri ógeðslegar, en þær
verða fyrir ])að átakanlegar og
ógleymanlegar.
En þegar einhver höfundur ger-