Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1934, Blaðsíða 4

20
Alfred
Niðurl.
Lífshættir Nobels.
Nobel var aðeins riimlega þrí-
tugur er þetta gerðist, en hafði
þó verið eigi allfá ár á ferðalög-
um er hann fann dynamitið, sem
hann tók einkaleyfi á um allan
heim. og auk þess átt heima í
Rússlandi og Ameríku. Tungu-
málakunnátta hans var frábær. —
Auk móðurmálsins talaði hann
reiprennandi rússnesku, þýsku,
ensku og frönsku, en þó , lá lífs-
ferill Nobels meðal miklu fleiri
þióða. Sakir aukinnar framleiðslu
dynamits varð hann að setja á
stofn verksmiðjur víðsvegar um
heim og alstaðar var Nobel við-
staddur sjálfur, svo að heita mátti
að hann væri á sífeldu ferðalagi.
En eigi liðu þessi ár slysalaust.
Mest þeirra var það, er skip sem
var á leið til Lima í Perú og hafði
innanborðs 100 tunnur af dvna-
rniti. sprakk svo eftirminnilega
skamt frá strönd Perú, að ekki
sá urmul eftir, hvorki af skipinu
nje áhöfninni.
Eftir ferðalög árum saman og
eftir dauða föður síns, 1872, sett-
ist Nobel að í París og átti heima
þar í 18 ár. Á þeim árum gerði
hann ýmsar uppgötvanir, fann m.
a. reyklaust púður og svonefnt
„sprengigelatine" sem var enn
betra en dynamit. Nobel var mjö^g
fáskiftinn að upplagi og umgekkst
ekki aðra í París en nokkra vís-1
indamenn og listamenn. Hann var
ógiftur alla sína æfi, en ein kona
hafði mjög mikil áhrif á líf hans.
Það var friðarvinurinn Bertha
von Suttner rithöfundur, höfund-
ur sögunnar „Niður með vopnin“.
er flestir kannast við. En eigi var
hún fræg orðin er þau kyntust og
það var einkennileg tilviljun, sem
lagði leiðir þeirra saman.
Samfundir dráptólasmiðsins
og friðarvinarins.
Þegar Nobel hafði búsett sig í
París — var hann þá fertugur —
vantaði hann ráðskonu og setti
svolátandi auglýsingu í blöðin:
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Nobel
,.Ríkur maður, roskinn og liá-
mentaður, sem á lxeima í París,
óskar eftir tungumálafróðri stúlku
á settum aldri, til einkaritara og
til umsjónar með heimilinu“. Einn
umsækjandinn var 32 ára austur-
rísk greifadóttir, Bertlia Kinsky
að nafni, sem var ástfangin af
ungum aðalsmanni, en bæði voru
svo fátæk, að þau fengu ekki að
ná saman. Ætlaði hún nú að reyna
að gleyma raunum sínum með
því að setjast að erlendis. Elsk-
huginn lijet Arthur von Suttner.
Brjef henuar hefir hlotið að falla
Nobel í geð, því að hann skrifaði
henni aftur og eftir nokkur brjefa
skifti fekk hún stöðuna og iðraði
hvorugt þess síðar. Þau urðu brátt
handgengin og ræddust við um á-
hugamál þau, er þau livort um
sig höfðu átt áður. Einkum voru
friðarmálin ofarlega í huga þeirra
beggja. Nobel var þeirrar skoðun-
ar, aS áhrifainest mundi að fram-
leiða svo geigvænleg drápstæki,
að styrjaldir yrðu óhugsandi, en
hún helt því fram að andróður
og upplýsing yrði besta vörnin
gegn ófriði.
Ráðskona hans var ekki lengi í
vistinni. Hann liafði skroppið til
Svíþjóðar til að heimsækja móður
sína og þegar hann kom til París
aftur lá fyrir honum brjef frá
Berthu Kinsky, þess efnis, að hún
væri farin til Austurríkis og ætl-
aði að giftast fátæka unnustanum
sínum. En vinátta þeirra dofnaði
ekki þrátt fyrir það. Skrifuðust
þau jafnan á um áhugamál sín.
Nobel var mjög hrifinn af sög-
unni „Niður með vopnin“ þegar
hún kom út, og er það eflaust að
þakka þeirri bók og kynnum hans
af höfundinum, að hann efndi til
friðarverðlaunanna með hinni
frægu erfðaskrá sinni. Auk per-
sónulegra athafna liennar í þágu
friðarmálanna hefir Bertha von
Suttner unnið þarft verk með því,
að kryfja til mergjar lyndisein-
kunnir Nobels. Hún var ein þeirra
fáu, sem þektu hann til hlítar, og
mynd sú er hún hefir gefið af
honum, sýnir eigi aðeins hinn
snjalla hugvitsmann, heldur frá:
bæran öðling og mentamann, sem
hafði betri þekkingu á bókment-
um, listum og vísindum en títt
er um flesta. — Og auk þess
mann, sem var gagntekinn af
háleitum hugsjónum og ást til
mannkynsins, þrátt fyrir hinar
bölsýnustu skoðanir og skilning á
framtíð mannanna.
Atvik sem sýndi hversu Frakk-
ai mátu Nobel lítils, varð þess
valdandi að hann dvaldist ekki í
París til æfiloka. Elsti bróðir hans,
sem oft er minst í sambandi við
olíulindirnar í Kákasus, dó suður
við Miðjarðarhaf 1888 og nú
höfðu blöðin í ógáti hausavíxl á
þeim bræðrunum. Eftirmælin sem
Alfred Nobel af þessari ástæðu
fekk að lesa um sjálfan sig, sýndu,
að öll blöð annara þjóða höfðu
hann í hávegum, en frönsku blöð-
in hnýttu í hann og löstuðu, vegna
þess að hann hafði selt einkaleyfi
að uppgötvunum sínum til ítala,
eins og annara, en um þær mundir
var grunt á því góða milli Itala
og Frakka. Nobel reiddist þessu
og flutti til San Remo, sem er við
Miðjarðarhaf, en innan ítölsku
landamæranna. Þar bygði hann
sjer skrauthýsið „Mio Nido“
(Hreiðrið mitt) og bjó þar til
æfiloka, 1896.
Óformlega erfðaskráin.
Fimm ára stríð erfingjanna.
Erfðaskrá Nobels var opnuð á
nýársdag 1897, þessi erfðaskrá,
sem hefir valdið því, að á hverju
hausti er augunum rent til Sví-
þjóðar og Noregs til að frjetta,
hverjir hafi hlotið heiðursverð-
launin miklu fyrir það árið. Eign-
ir Nobels námu um 36 miljónum
króna. í erfðaskránni voru fyr-
irmæli um dánargjafir og sjóði
til styrktar ýmsum fjarskyldum
ættingjum Nobels en þeir nánustu
fengu ekkert, enda voru þeir allir
vel fjáðir. En fyrir mestan hluta
arfsins skyldu keypt vel trygð
skuldabrjef er mynduðu sjóð og
skyldi vöxtum hans jafnan varið
til verðlauna og viðurkenningar
þeim, sein á umliðnu ári hefði
orðið mannkyninu að mestu liði.