Lesbók Morgunblaðsins - 29.08.1937, Qupperneq 4

268
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
o. s. frv. Björninn var heilagt dýr
ineð Löppum, eins og öllum hjarð
þjóðum í barrskógabelti norður-
hvelsins. Þeir hafa og lánað ýms-
ar guðahugmyndir frá germönum,
t. d. trúna á örlagauorn-irnar, sem
var mjög rík með Löppum. Trúin
á töfra og særingu og seiðkarla
liefir lifað nær því fram á vora
daga. Töfratrumbur hurfu t. d.
ekki meðal sænskra Lappa fyr en
um miðja 19. öld. Lappar eru enn
mjög hjátrúarfullir og fullir af
drauga, og andasögum. Margir eru
ramskygnir. og algengt er, að
sænskt bændafólk leiti til lapp-
neskra spákerlinga um ýmiskonar
vitneskju.
Skólaskylda er nú almenn í hinu
sænska Lapplandi og munu
flestir Lappanna læsir og pár-
andi. Barnakenslunni er nú þanu-
ig hagað. að Lappakrökkunum er
safnað saman í stóra skólagamma,
sjerstaklega bygða í þeim til-
gangi. Fá börnin að lifa þar sínu
Lappalífi, en er veitt bæði munn-
leg og verkleg fræðsla af útlærð-
um kenslukonum. oftast lappnesk
um. Fer kenslan ýmist fram á
finsku, lappnesku eða sænsku, eft-
ir því í hvaða hjeraði það er. Með
þessu fyrirkomulagi er reynt að
fyrirbvggja, að Lapparnir kvnn-
ist um of hinu makráðara lífi
niðri í bygðunum og fýsi þangað
að lærdómi lokhum, því reynslan
hefir sýnt það í Lapplandi eins
02 víða annarsstaðar, að vestræn
menning og hennar fvlgifiskar er.
að minsta kosti í núverandi formi.
bölvun frumstæðari þjóðum. Alt-
af fjölgar þó þeim Löppnm, er
taka upp hvítra manna háttu, og
fvr eða síðar hljóta þeir að hverfa
sem sjerstæð þjóð og sogast inn
í hringiðu hinnar vestrænu vjela-
menningar. Slík eru örlög allra
frumstæðra þjóða.
Fvrstu kynni mín af Löppum
voru sumarið 1932. Þá ferð
aðist jeg gangandi um Jamtaland.
Jlerjadali og Efri-Dali ásamt fje-
laga mínum og skólabróður Jóni
Magnússyni norrænunema. Á lieið
um Yestur-Jamtalands búa all-
margir Lappar. Þó heimsóttum við
enga þeirra á ferðum okkar, en
stórar hreinalijarðir sáum við og
höfðum tal af Löppum, sem gættu
þeirra. Fýsti mig þá þegar að
kyunast fólki þessu nánar við
tækifæri. Og tækifærið kom strax
sumarið eftir, er jeg dvaldi í
Norður-Lapplandi. Meðal annars
dvaldi jeg tvo mánuði ásamt Svía
einum við jöklarannsóknir í dal
þeim, er Kársavagge heitir (vagge
= dalur) og liggur í norðvestasta
hjeraði Svíþjóðar, skamt frá
íandamæruin Noregs, nokknð norð
an við 68. breiddargráðu. Við fje-
lagar bjuggum í Lappagamma, er
lá nærri jöklinum, og sáum eigi
annað fólk en Lappa.
Fljótt sýndi það sig. að þótt
fjelagi minn hefði dvalið
fleiri ár í Lapplandi og kyi st
Löppum. ]iá átti jeg að ýmsu leyti
hægra með að tala við þá og
skilja hugsanagang þeirra en
hann. Þetta var líka ofur eðlilegt.
þar sem hann var alinn upp í
kaupstað í Suður-Svíþjóð, en jeg
var fyrverandi kúahirðir og rollu
smali ofan úr íslenskri sveit.
Samtölin byrjuðu oftast á sama
hátt. Fvrst slengdi maður út úr
s.jer einhverjum af þeim lapp-
nesku eða finsku glósum, sem
maður kunni, t. d. hvyvð peive,
sem þýðir góðan daginn, eða mað
ur ók sjer og sagði perkeha
tjoika = helvítis mývargurinn.
Hlógu þá Lapparnir að hinu bjag
aða máli. Og svo hjelt maður á-
fram: ,,Það voru ljót spor, sem
jeg sá niður á leirunum í dag.
Úlfurinn hefir þó líklega ekki ver
ið á ferðinni hjá ykkur ?“ „Ji'i.
jú, það var nú heldur, perkeha
seipek, helvítis úlfurinn, hann
hafði svo sem verið á ferðinni,
drepið tvo alfallegustu kálfana í
nótt. perkeha seipek. Altaf voru
það fallegustu kálfarnir. Það var
ekki erfitt fyrir frónskan sveita-
dreng að skilja hugsanaganginn.
Og væri svo langt komið samtal-
inu, leið ekki á löngu þangað til
maður fjekk að heyra einhverja
spennandi sögu um úlfa og jarfa-
veiðar.
•Jeg heyrði líka haft eftir Lappa
það mesta hól, sem jeg hefi nokk
urntíma heyrt um mig, nfl. að jeg
væri „nástan lika glok som en
lapp“.
IKársavagge kyntist jeg Lappa
einum, er Páve heitir. Hann
kom til okkar einu sinni í viku
með matvæli og aðrar nauðsynj-
ar neðan úr bygð, og gisti ]>;';
venjulega í gammanum hjá okk-
ur. Páve var lágvaxinn, en þrek-
legur Lappi, rúmlega tvítugur að
aldri. Sterkur var hanu vel, því
þótt við hlæðum á hann yfir
fimmtíu |)unda bagga og vegur-
inn væri um þrjátíu kílómetrar
og mest upp í móti, þá var svar
Páve ætíð hið sama, er við spurð-
um haun, hvort ekki hefði verið
þungt: „Nej. ne.j, inte dungt“,
'Vkki þungt. — Lappar bera
^jsænskt t og |> fram sem d og b.
l,(0g altaf kom Páve á tilsettum
jtíma. hvernig sem veður var. Það
ívar líka tekið vel á móti honum.
t Við stóðum úti fvrir gammadyr-
um, þegar hann kom kjagandi
upp brekkuua, og hrópuðum á
móti liouum: hyyve peive, sataua
perkele og annað fallegt og ljótt.
sem við kunnum. en inni í gamm-
anum beið hans íútsterkt kaffi
með salti í.
Fámæltur var Páve að eðlisfari
og var ræða hans til að bvrja
með aðeins já já og nei nei, en
þegar hann var búinn að drekka
nokkra bolla af kaffinu og bú-
inn að kveikja í pípu sinni og
hagræða sjer á fletinu, fór venju
lega að liðkast um málbeinið á
honuin og mátti ])á fiska margt
upp úr honum.
Páve var einstakur að mörgu
leyti. T. d. bragðaði bami
ekki vín. Aðeins einu sinni hafði
hann drukkið, og þá fengið nóg
af því. Hann hafði skroppið með
málinlestinni til Narvik í Noregi
til ]>ess að selja Lappahnífa. sem
hann hafði smíðað, því hann var
hagur vel. í Narvik fyltu nokkr-
ir gárungar hann. I lestinni á
heimleiðinni kom á Páve berserks
gangur, og tók hann þá upp hníf
og hugðist keyra hann í einhvern
nærstaddan. Var hnífurinn þá
hrifsaður af honum, en þegar
var annar á lofti, því nóg hafði
hann af hnífunum. Seinast var