Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1938, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3
Sjeð út um
frá Osló til Þrándheims.
Einhver ferðalangur hefir kom-
ist þannig að orði, að sá sem
vilji komast hjá því að sjá land
það sem hann fer um, skuli setj-
ast í járnbrautarvagn og herast
með honum um landið.
Mig hefir lengi langað til
Þrándheims, þar sem svo margir
íslendingar dvöldu ýmist lengur
eða skemur á fyrri öldum, og líta
þar yfir land og bæ. í síðustu
utanför minni hafði jeg aflað mjer
lítilsháttar erlends gjaldeyris með
fyrirlestrahöldum og mjer fanst
þess vegna að jeg mætti nú leyfa
mjer einhvern „óþarfa“ án þess
að gera gjaldeyrisnefnd eða öðr-
um ennþá hærri stjórnarvöldum
grein fyrir því. Og þar sem jeg
nú var staddur í Ósló þá sagði
jeg við sjálfan mig: Þú skreppur
norður til Þrándheims, því óvíst
er að betra tækifæri gefist síðar.
Og sem sagt, svo gert. Og ýtti
ekki lítið undir mig að þarna
fekk jeg tíma og tækifæri til að
fara eftir endilöngum Guðbrands-
dal og skoða hann út um glugg-
ann á járnbrautarvagninum. Jeg
hefði nú auðvitað heldur kosið að
fara fótgangandi, koma til bænd-
anna sem eru gildir búþegnar og
gista hjá seljastúlkum um sumar-
nætur, ferðalagið hefði þá sjálf-
sagt orðið ólíkt rómantískara en
það varð. En til þess hafði jeg
nú engan tíma, enda var vetur-
inn að byrja, fyrst í nóvember.
Svo settist jeg upp í lestina
einn föstudagsmorgun um níu-
leytið og svo höldum við út úr
húsaþvögunni í Ósló. Eftir um
þriggja tíma akstur erum við
komnir að Litlahamri. Þar eru á
6. þúsund íbúar. Þar býr Sigrid
Undset. Þarna byrjar eiginlega
Guðbrandsdalurinn. Litlihamar
liggur yndislega, móti austri, hús-
in eru ekki stór. Þarna við bæinn
eru hin Sandvisku söfn, þar sem
sjá má alt viðvíkjandi menningu
bændanna, hús og búshluti, sem
hvorttveggja eru listaverk sem
þjóðin má vera hreykin af. Það
ætla jeg að skoða á leiðinni til
baka. Fyrir neðan bæinn er stöðu-
vatnið Mjösna, langt og mjótt og
til mikillar prýði. Litlihamar er
eini stóri bærinn í dalnum og þar
er mikil verslun og iðnaður og
straumurinn af ferðafólkinu berst
þangað allan ársins hring. A vatn-
inu fljóta trjástofnar, sem fleytt
hefir verið efst úr dölum og ber-
ast nú með hinum hæga straumi
niður að sögunarverksmiðjum og
borðabunkarnir standa alt í kring
um þær. Og þarna eru aðrar verk-
smiðjur sem vinna úr viðnum ým-
iskonar gagnlega hluti og nyt-
samleg efni. Þannig skapar skóg-
urinn vinnu og vellíðan í landinu.
Gott eiga þeir bændurnir í Guð-
brandsdalnum — og yfirleitt í
Noregi, þar sem ekki þarf annað
en ganga út í skóg og fella trje
á eigin landi til húsabygginga og
annars sem með þarf. Og ólíltr
standa þeir betur að vígi en ís-
lensku bændurnir, sem verða að
kaupa hverja spýtu fyrir bein-
harða peninga. Ekki að furða þó
bær bóndans hjer sje lágroistari
en þar. Þó hefi jeg oft dáðst að
hinum gömlu bæjum íslensku
bændanna. Þar var farið vitur-
lega og sparlega með hið dýra
aðkeypta efni og bæirnir gömlu
voru margir fagrir útlits, með
prýddum vindskeiðum og voru í
fullu samræmi við okkar dýrðlegu
náttúru. Enda kom enginn pró-
fessor nálægt þeim. Það er tap
að þeir skuli vera að hverfa og
sumir þeirra ættu skilið að geym-
ast á „útisafni“ nálægt höfuð-
staðnum. Við þurfum að eignast
slíkt safn þar sem alt er saman
komið sem kemur hinu daglega
lífi almúgans við. Vernda það
þjóðlega góða sem eftir er.
Það er ekki staðið lengi við í
Litlahamri. Skamt þar fyrir ofan,
liggur afdalur í veðurátt, þar er
Aulestad, óðal Björnstjerne Björn
sons. En ekki sjest þangað út um
gluggann. Svo mjókkar Mjösa og
Lögurinn tekur við. Nú erum við
komnir í sjálfan dalinn. Næsta
stöð heitir Fáberg. Þaðan liggur
vegur upp í Gausdalsbygðir og
til Jötunheima, hrikafjalla, eins
og nafnið bendir til. Lögurinn er
grágrænn á litinn, af jökulvatni,
meðfram honum þýtur lestin og
framhjá Hunderfossi, frægum
veiðistað, enda er þar veiðilegt,
það sjer maður fljótt þó lestin
hraði sjer.
Fyrir ofan og neðan er skógur.
Þungbúið dökkgrænt greni og
þöll á bergi, en, hin sígræna
breiða lífgast upp með ljósari lit-
um. Það er björkin hvítstofnaða
sem veldur því og elrir og ösp.
Er ekki björkín fegursta trje
skógarins, sumar og vetur? Svo
mun víst mörgum finnast. Á
vatnsbakkanum standa svo lægri
runnar. Lauftrjen hafa felt blöðin
sín, en þó finst mjer ekki beint
vetrarlegt, það gerir grenið og
furan.
Jeg hirði ekki um að nefna
nafn járnbrautarstöðvanna, því
þær eru margar frá morgni til
kvölds. En áfram þýtur lestin.
Bændabýlin eru mörg, við vatnið,
í miðjum hlíðum og efst uppi í
fjöllunum. Mjer er sagt að þar
uppi sjeu elstu bæirnir, þar voru
þeir bygðir því þar var skógurinn
gisnastur. Svo var rutt neðar
þegar bygðin þrengdist efra og
einna síðast var bygt neðst. En
þar eru nú bestu jarðirnar síðan
menn lærðu að ræsa fram jörðina.
En hvað er fyrir ofan og innan
efstu bæina 1 Það eru hinar ó-
endanlegu fjallvíddir sem aðskilja
tvær frændþjóðir. Víddirnar hafa
svipaða þýðingu fyrir dalabónd-
ann eins og hafið fyrir þann sem
við ströndina bjó. Þar var hið
ókunna, æfintýrið með álfum og
tröllum. Þar voru villidýrin, björn
og gaupa, hreindýrin og annað
fleira, þar voru hin góðu veiði-
lönd. — En nú er björninn unn-