Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1942, Síða 5
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
69
bar sem áður voru fjárrjettir,
við djúpan fjörð, eru nú skipa-
smíðastöðvar, þar sem landið í
kring er svo að segja óbygt.
Tuttugu skotfæraverksmiðjur
hafa verið settar á stofn á tveim-
ur árum.
essington lewis
Þessi breyting, frá landbún-
aði til iðnaðar, hefði ekki verið
wöguleg, ef ekki hefði notið við
framsýni eins manns, Essingtons
Lewis, forstjóra hergagnaiðnað-
arins. Hann lagði hornsteininn
að hergagnaframleiðslu Ástra-
Lu, þrátt fyrir áhugaleysi og
Jafnvel beina andúð, meðan eng
inn trúði því að stríð myndi
skella á.
Lewis er fæddur í Ástralíu og
er námaverkfræðingur, forstjóri
hins mikla fyrirtækis Broken
Hill (silfurnámur, stáliðjuver,
skipasmíðastöðvar). Hann fór í
skemtiferðalag — eða að minsta
kosti kallaði hann svo ferðalag
sitt — árið 1936. Sannleikurinn
Var sá, að honum var ekki um
hv.e ástandið var ískyggilegt í
heiminum, og fór því af stað
sjálfur til að rannsaka málið.
Hann fór til Singapore, Kína,
Japan, Hollensku Austur-Ind-
landseyja. Eftir tveggja mánaða
dvöl í Evrópu kom hann til New
York. Er hjer var komið var
grunur hans orðinn að vissu.
Hann bauð forstjórum hins
niikla Bethlehems stálfjelags til
niiðdegisverðar. I tvær klukku-
stundir reyndi hann að gera
Þeim ljóst, að Þjóðverjar væru
1 þann veg að hefja nýtt, ægi-
legt stríð. Hann kvatti þá til að
hefjast handa um hergagna-
Hamleiðslu. — Jeg er viss um,
að þeir hafa haldið að jeg væri
ekki með öllum mjalla, hefir
hann síðar sagt.
MÓTLÆTI
Ekki gekk honum betur, er
heim kom. Forsætisráðherrann
°S ríkisstjórnin sögðu hreint út,
»,ekki væri til neins að fara
að tala um stríð“, og þegar at-
hngað var, hvernig kjósendurn-
lr Htu á málið, þá var ekki hægt
a^ gera neinar tillögur um land-
Va,rnir. Löngu síðar ræddi ríkis-
stjórnin við bresku stjórnina um
málið, og fjekk þá það svar, að
Lewis væri öfgamaður.
En eftir að Japanar höfðu
ráðist á Kína, fjekk hann held-
ur betri áheyrn. Árið 1938 var
lögð til hliðar upphæð, sem svar
ar til rúmlega 30,000,000 króna,
,til þess að hefja undirbúning að
landvarnaiðnr.ekstri. Sjálfur
bætti Lewis álitlegri upphæð
við úr eigin vasa. Hann stofn-
setti þegar eins leynilega og hon
um var unt 27 verksmiðjur, af
ýmsum tegundum, sem hægt var
að breyta með lítilli fyrirhöfn
í hergagnaverksmiðjur.
Sjaldan hefir framsýni verið
betur rjettlætanleg, en í þetta
skifti. Þegar stríðið braust út
var öllum 27 verksmiðjum
breytt til að vinna hárfína
framleiðslu, sem ekki hefði ver-
ið hægt að vinna í neinum öðr-
um verksmiðjum, nema með
miklum tíma og fyrirhöfn. Við
framleiðslu vjelbyssna þarf t. d.
að smíða einn smáhlut, af 800,
með svo mikilli nákvæmni, að
ekki má muna 1/10,000 hluta
þumlungs, til þess að rjett sje.
Allar loftvarnabyssur, sem
Ástralía þarfnast, eru framleidd
ar í landinu sjálfu. Meira að
segja eru loftvarnabyssur flutt-
ar út frá Ástralíu. Rúmlega 50
fyrirtæki í Ástralíu framleiða
fallbyssur, sem notaðar eru í
viðureignum við skriðdreka. Þar
voru einnig framleiddar fallbyss
ur á 200 verslunarskip.
Þegar ófriðurinn braust út
var ein skipasmíðastöð í Ástra-
líu, nú eru þær sjö, þar sem
bygðir eru tundurspillar, smærri
herskip og verslunarskip. Þeg-
ar jeg var þar var verið að
byggja 50 korvettur.
Það er einnig Lewis að þakka,
að stálframleiðsla Ástralíu hef-
ir verið aukin úr 1,000,000 smá-
lestum 1939 í 1,800,000 smálest-
ir í ársbyrjun 1942. Það var
hann, sem bygði fyrstu stóru
stálverksmiðjuna í Ástralíu —
Hina miklu Newcastle stálverk-
smiðju. Hún var reist fyrir
ágóða Broken Hill námanna.
Fram til miðsumars 1939 var
ekki ein einasta flugvjelaverk-
smiðja til í Ástralíu. Nú fram-
leiða Ástralíumenn allar æfinga
flugvjelar, sem þeir þurfa, og
hafa afgang handa öðrum flug-
mannaefnum breska heimsveld-
isins. Nýlega er hafin fram-
leiðsla á sprengjuflugvjelum, og
ekki mun líða á löngu þar til
farið verður að framleiða or-
ustuflugvjelar.
Langt inni í landi í Victoria-
hjeraði eru 1000 byggingar,
dreifðar yfir allstórt svæði, þar
sem áður var beitarland. Þarna
er nú framleidd skotfærabaðm-
ull. Verksmiðjur þessar kostuðu
28 miljónir dollarar og þar vinna
11 þúsund karlar og konur. —
önnur álíka verksmiðja er í
byggingu í Queensland og sú
þriðja í Tasmaníu.
Fjórar verksmiðjur, sem áður
framleiddu járnbrautarvagna
og bifreiðar, framleiða nú bren-
byssuvagna og brynvarðar bif-
reiðar, sem hafa reynst vel í bar-
dögum í Norður-Afríku og Sýr-
landi. Þessi farartæki voru smíð
uð úr skotheldu stáli, sem fund-
ið er upp í verksmiðjum Lewis.
Bandaríkin og Bretar hafa nú
fengið hina leynilegu samsetn-
ingu þessa nýja stáls.
En það er fleira, sem fram-
leitt er í Ástralíu til ófriðar-
þarfa: Linsur og sjónaukar,
miðunartæki á byssur, loft-
skeytatæki, gasgrímur, fallhlíf-
ar og margt fleira. 1 sannleika
sagt: Ástralíumenn eru að und-
irbúa sig til að verða hergagna-
forðabúr í Kyrrahafi.
En meðan á þessu stendur er
framleitt í Ástralíu og sent til
Bretlands nauta- og kindakjöt,
smjör og ostur, hveiti og ull. Alt
þetta er sent í stórsendingum til
Bretlands. Á þeim tveimur mán-
uðum, sem jeg var í Ástralíu,
fengu ástralskar verksmiðjur
pantanir á 3,000,000 teppum,
7,000,000 pörum af ullarsokk-
um, 7,200,000 settum af nærföt-
um, 3,000,000 ullarvestum,
1,000,000 hermannastígvjelum,
auk annara birgða í sama hlut-
falli.
Þetta eru þær tölur, sem jeg
fjekk hjá Lewis á skrifstofu
hans í Melbourne. Hann talaði
um hergagnaframleiðslu Ástra-
líu og hina ótryggu framtíð
landsins í fullri einlægni.