Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1942, Síða 2
146
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ekki aðeins og láta menn temja
sjer umburðarlyndi, sem er vottur
sjálfsaga, en getur verið samfara
fáfræði, heldur enn fremur ala
þá upp til æðri skilnings á hinu
guðlega. Það verður að kenna
þeim að skilja, að allar trúar-
þarfir eru í eðli sínu eitt, og
finna hina sameiginlegu reynslu
undir hinu «krítna gervi, er trúar-
siðir náungans virðast vera. Um-
burðarlyndi, sem sprettur af skiln
ingi á því, að trúin birtist ekki
í neinu algildu formi, ætti ekki
aðeins að bægja á braut trúar-
deilum, heldur og jafnframt gera
trúmanninn færan um að greina
betur sundur aðalatriði og auka-
atriði í trúarbrögðum sjálfs sín.
(3) Frelsun frá skorti. Að svo
miklu leyti sem hún er efnaleg
hugsjón, kemur hún ekki til greina
í þessum umræðum um menn-
ingarlegar skyldur lýðræðisins í
framtíðinni. En hugsunarháttur og
hegðun einstaklinganna hefir þó
mikil áhrif á efnalega velgengni
og festu þjóðfjelagsins. Ef hagn-
aðarhvötin skipar heiðursætið í
siðkenningum vorum um þjóðfje-
lagið, ef auðæfi eru meira eða
minna opinskátt talin æðsta mark-
mið mannlífsins, ef menn eru
metnir eftir því, hvað þeir eiga,
en ekki hvað þeir eru, þá getur
ekki hjá því farið, að sundrungar-
öfl samkepninnar verði sameining-
aröflum samvinnunnar yfirsterk-
ari, samfjelagsskipulaginu til stór-
tjóns. Það verður nálega ógerlegt
að frelsa menn frá skorti, nema
með því að viðurkenna af heilum
hug og halda þá meginreglu, að
almenningsheill verður' að ráða
og eiginhagsmunir lúta í lægra
haldi fyrir henni. Það verður að
halda ráns- og gróðahvötum
manna í skefjum, eins og margar
aðrar frumhvatir þeirra og fýsnir
hafa verið tamdar, ef takast á að
gera efnahaginn góðan og örugg-
an. Jafnvel Lenin, sem taldi þó
ytri aðstæður afarmikilvægar,
lagði áherslu á það, að til þess að
ná æðsta stigi kommúnismans,
þyrfti ekki aðeins „framleiðslu-
magn vinnunnar að verða ólíkt
(4) Frelsun frá ótta. — Ótti
er aðeins merki úrræðaleysis og
óvissu. Frelsun frá ótta verður
því eðlileg afleiðing öryggis, er
málfrelsi, trúfrelsi og frelsun frá
skorti veitir. En aðalskilyrðið til
þess að öðlast þetta alt er uppeldi
og tamning mannanna sjálfra.
Konfúsius sýnir það mjög eftir-
minnilega:
„Fornmenn, er stjórna vildu
heiminum, hugðu, að þeir yrðu
fyrst að stjórna vel hver sínu ríki.
Af því að þeir vildu stjórna ríkj-
um sínum vel, urðu þeir fyrst að
koma góðri stjórn á fjölskyldur
sínar. Af því að þeir vildu koma
góðri stjórn á fjölskyldur sínar,
urðu þeir fyrst að menta sjálfa
sig. Af því að þeir vildu menta
sjálfa sig, urðu þeir fyrst ð
hreinsa hjörtu sín. Af því að
þeir vildu hreinsa hjörtu sín, urðu
þeir fyrst að vera hreinskilnir í
hugsun sinni. Af því að þeir vildu
vera hreinskilnir í hugsun sinni,
urðu þeir fyrst að auka þekkingu
sína sem allra mest. Þessi þekk-
ingaraukning var fólgin í rann-
sókn á eðli hlutanna. Frá stjórn-
anda heimsins niður til almúga-
mannsins verður hver maður að
telja mentun einstaklingsins und-
. irrót alls.
Vísindin
ogf mennirnir.
Ef þessi mentun einstaklingsins,
sem hinn kínverski spekingur og
stjórnmálamaður taldi ekki einka-
mál, heldur grundvöll góðs stjórn-
arástands, á í fullri alvöru að
verða lyftistöng hinnar nýju lýð-
ræðismenningar, þá verður þekk-
ingin og hagnýting hennar, vís-
indin og lögmál þeirra, og þar
með vísindamennirnir og fræði-
mennirnir sjálfir að fá hina mik-
ilvægustu aðstöðu.
Vísindin eru í menningu nútím-
ans að miklu leyti glæsileg mis-
tök. Ef miðað er við hina furðu-
legu framför þeirra, þá hefir
mannfjelagið haft lítið gagn af af-
rekum þeirra. Leverhulme lá-
varður sagði 1918:
' „Með þeim ráðum, sem vísindin
því, sem nú er“, heldur og „menn .-’hafa þegar lagt upp í hendurnar
ólíka þeim, sem nú eru á götunniJ ^a oss, gætum vjer sjeð fyrir öllum
og geta eyðilagt þjóðarauðinn". " iþörfum hvers af oss til fæðu,
skýlis og klæða, með því að hvef
af oss ynni eina stund á viku frá
skólaaldri til elliára“.
Með tilvísun til ræðu Lev’er-
hulme lávarður ritaði J. L. Hodg-
son í skýrslu sinni til Konung-
lega listafjelagsins 1932: „Síðaa
þetta var skrifað, hefir meðal-
framleiðslumáttur vor nálega tvð-
faldast“. Þrátt fyrir þetta risa-
skref á veginum til lausnar fra
skortinum, eyddu Bandaríkin 1
fjárhagskreppunni fyrir skömmu
$ 766 000 000 til þess að plægja
upp baðmull, mais og hveiti og
fyrirskipuðu að eyðileggja afgang-
inn af svínakjöti, þó að 10 000 000
atvinnulausra manna liðu skort.
Er það órjettlátt að halda því
fram, að vísindamennirnir eig1
með stjórnmálamönnunum sök á
þessu ferlega ástandi, þar sem
aldrei er fyrir því sjeð, að lífs-
veigarnar skvettist ekki úr bik-
arnum áður en hann nær þyrst-
um vörunum? Á ekki að víta vís-
indamennina ásamt skiplaginu
fyrir það, að menn verða að lifa
á molunum frá borði sjálfra sín,
svelta mitt á milli offullra korn
hlaða og vera fáfróðir eða aðeins
hálfmentaðir þar sem forðabúr
þekkingarinnar eru alt í kring.
Vísindamennirnir semja matseð-
il þessarar allsherjar tálveislu,
og þeir ættu ekki að vera til-
finningarlausir fyrir hinum glæp'
samlegu svikum og sóun á hugsun
þeirra og afrekum, af hendi
þeirra, er ráða yfir auðæfunum,
sem þeir skapa. Það eru svik,
aðeins örlítill hluti af ávöxtum
vísindanna kemur þjóðfjelaginu að
gagni, jafnvél þótt gjöld af einka-
leyfum vísindamannanna sjeu
greidd að fullu. Ekki geta þeir
heldur látið sjer nægja hina auð-
virðilegu undirtyllustöðu vjelaf,
er skilar með sömu hlutlausu na-
kvæmninni banvænum vopnum
læknisáhöldum, og haldið þó sið-
gæði sínu óspiltu.
Svik við hið eilífa.
Þótf rannsóknum sje einbeitt
að endurbótum á vígvjelum, þegí-
líf þjóðarinnar liggur við, þá er
það gert í sjálfsvarnar skyni. En
að útfarnir sjerfræðingar á frið-
artímum vinui af ásettu ráði