Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1944, Blaðsíða 4

4S4
IiESBÖK MORCKITNBLAÐSINS
slíkri stofnun heitið Alþingi, enda
verði það háð á Þingvöllumofrstarfs
hættir lagaðir eftir hinu forna þingi
að svo miklu leyti sein fært verði
talið.
Þetta voru gleðitíðindi niikil,
enda fögnuðu Islendingar óspart.
Fegurst kom fögnuðurinn fram í
snilldarkvæði .Tónasar Ilallgríms-
sonar, þar sem orðkyngi og spak-
leg hugsun minnir á Ijávamál, en
allt er þó svo óþvingað og elsku-
legt, sem framast verður á kosið.
Þetta er upphaf:
. * 1 51 •
Ilörðum höndum
vinnur hölda kind
ár og eindaga.
Siglir særokinn,
v sólbitinn slær,
stjörnuskininn stritar.
Að kvæðislokum segir svo:
Sól skín á tinda.
Sofið hafa lengi
dróttir og dvalið
draumþingum á.
Yaki vaskir rnenn,
til vinnu kveður
giftttsamur konungur
góða þegna.
Tilskipun um Alþingi.
Strax og boðskapur konttngs
varð alþjóð kunnur, hófust miklar
umræður meðal Islendinga um hið
væntaplega ráðgjafarþing, tilhögun
alla og stárfsreglur. Jón Sigurðs-
son og Tómas Sæmttndsson rituðu
gagnmiklar greinar, þar sem í ljós
var látinn vilji þeirra í þessunt
efnum. Barðist Jón allra manna
skörulegast fyrir því, að starfs-
hættir þingsins yrðu markaðir af
víðsýni og frjálslyndi. Einkum stóð
styr um það, hvort íslenska ein
skyidi toluð íi'. þinginu, og hvort
þingið skyldi háð fyrir luktum
dyrunt eða í hej’randa hljóði. Átti
Jón í höggi við ýmsa danska stjórn
Páll Melsteð.
málantenn, sem vildtt kreppa næsta
mikið að hinni fyrirhuguðu full-
trúasamkQmu, en varð einnig að
snúast gegtt seinheppilegum af-
skiptum þröngsýnna Islendinga úr
hópi hitma æðstu embættismanna.
Liðtt nú stundir frant og lenti
allt í þófi um skeið. Loks kom að
því hinn 8. mars. 1843, að konung-
ur gaf út tilskipun ttm endurreisn
Alþingis. Fyrsta grein þeirrar til-
skipttnar er á þessa leið:
„I staðinn fyrir það, að Yoru
landi Islandi viðvíkjandi málefni,
er samkvæmt tilskipun af 28. maí
1831 hevra til umdæmisstandanna
timsýslunar, hingað til hafa verið
nteðhöndluð af umdæmisstöndun-
um fyrir Sjáland og fleiri stipti,,
skal nefnt land eftirleiðis hafa sína
eigin ráðgefandi samkomu, er á að
nefnast Alþing. Það starf, er nefnd
stönd hafa á hendi, í tilliti til þeirra
Voru landi Islandi einungis viðvíkj-
andi laga og ráðstafana, á þannig
að felast þessari nýju samkomu á
hendur; og frá þeim tíma, er hún
getur byrjað störf sín á enginn
l^hgur að hafa sæti i nefndri standa
samkomu af íslands hálfu“.
I annari grein eru þessi ákvæði:
„Ilið íslenska Alþing á að sam-
setjast af 20 niönnunt, er fasteigit
halda í landintt og kjósast þar til
á þann í þessari tilskipun fyrir-
skrifaða máta, nefnilega einum fyr-
ir kaupstaðinn Reykjavík og ein-
um fyrir hverja af landsins 19
sýslum eða lögsagnarumdæmum.
Sömuleiðis viljum Vjer tilskilja
Oss, eftir kringumstæðunum, að
nefna allt að sex meðal landsins
embættismanna, tvo andlega og
fjóra veraldlega, til meðlima nefnd-
ar samkomu“.
I þriðju grein var ákvæði ttnt
kosningarjett og kjörgengi. Var
hvorttveggja mjög takmarkað.
Slíkan rjett hlutu þeir einir, sent
áttu rninnst 10 hundruð í bújörð
eða höfðu lífstíðarábúð á 20 hundr-
aða jörð. I Reykjavík var kosninga-
rjettur þeim einurn veittur, sem
áttu timburhús eða múrhús, minnst
1000 rd. virði.
Þeir íslendingar, sem bjartastar
höfðu átt vonirnar um nýtt þing,
virðulegt og veglegt, voru allmjög
vonsviknir er tilskipun þessi var
út gefin. Þóttu mörg ákvæði henn-
ar bera vott um afturhaldssemi og
þröngsýni. Virtist mönnum á ýms-
an hátt óglæsilegar til Alþingis
stofnað en vera átti og efni stóðu
til. Þó var hitt ekki hinum minnsta
efa bundið, að vegna áhrifa frá
ritgerðum Jóns Sigurðssonar varð
tilskipunin hetri og frjálslegri en
ella hefði orðið. Einkum voru þeir
menn óánægðir, sem barist höfðu
fyrir því, að Þingvellir við öxará
yrðu valdir fyrir þingstað. 1 því
máli sigraði vilji hinna, sem töldu
Reykjavík til þingstaðar kjörna.
Greinilegast komu vonbrigðin fram
hjá Fjölnismönnum, Brynjólfi Pjet-
urssyní og Jónasi Hallgrímssyni.
Brynjólfur r'itaði bráðfyndna og
fjöruga grein um alþingismálið,
þar sem hann gagnrýndi harðlega
galla þá, er honuni þótti vera á