Lesbók Morgunblaðsins - 09.12.1945, Blaðsíða 6

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
lr>os
að álykta, að þjóðin rnyndi hafa
gjörfallið og tortímst, á hörmunga-
tínium Skaftáreldanna og alda-
jnótaharðindanna nokkru síðar.
Ef Skiáli fógeti hefði ekki, með
hinni löngu og örðugu en mark-
vissu baráttu sinni, verið búinn að
koma því til leiðar, að verslunar-
láþjáninni var afljett, og bærilegri
gkipun þá komin á þau mál.
Að sjálfsögðu, var fleiri mönn-
um en Skúla einum ljóst, að versl-
unarástand það er hjer ríkti, var
óþolandi, þó eigi hefðu þeir þrek
og fórnarlund, til að ráðast til at-
lögu gegn ófarnaðinum. — Þótt
jafnan verði að dæma með ýtrustu
varfærni um viðhorf löngn liðinna
tíma, mun mörgum nútímamönn-
úm virðast, sem allt of fáir, hafi
þaft dug og drengskap til að veita
Skúla vígsgengi; er hann stóð sjálf
Ur ótrauður og öruggur í fylking-
arhrjósti, sem „lífvörður" þjóðar-
innar, og Ijet holskeflurnar hrotna
á sjer.
Erjur ýmiskonar.
Þegar vöruskoðun átti að fara
íram í „Hólminum" neitaði Ari
Guðmundsson, sýslnmanninum um
aðgang. Reis mál út úr því og
fleiri sökum er hann var borinn,
og var hann í undirrjetti dæmdur í
nokkra fjársekt en hann áfrvjaði
og tók fjelagsstjórnin málstað hans
að sjer. Bárn þeir að vanda margs-
konar sakir á Islendinga, og hjeldu
því meðal annars fram, að ómögu-
Jegt væri að neita rjettar síns á ís-
landi, eins og í álitsgerð þeirra seg-
ir: „öllum mönnum er kunnugt um,
hversu illa íslenskir emhættismenn
ieru að sjer í öllu því, er að rjett-
arhaldi lýtur". — En stjóm Islands
hnálanna, var það mætavel kunn-
Mgt, að um þessar mundir, voru
jnargir Islendingar mj.ög duglegir
lagamenn, og var Rkúli þar fremst-
ur í flokki. Enda var þessu rausi
tkaupmanna ekki gaumur gefinn á,
„hærri stöðurn".
Áður en vorsiglingin kom til
landsins, árið 1769, hafði Skúli rit-
að til sýslumanna, og skorað á þá,
að rannsaka vaming kaupmanna,
til að komast að raun um, hvort
þeir hefðu ekki aðrar vörur með-
ferðis, en þær sem greindar voru á
farmskrám, og gera það upptækt
sem umfram kynni að vera. Mun
hjer hafa verið um einskonar refsi-
aðgerðir að ræða hjá Skúla, fyrir
mjölsvikin árið áður. En fram að
þeim tíma, hafði hann litla rögg-
semi sýnt í þeim efnum, var þó sið-
Mr kaupmanna að pranga þeim vör-
nm út fyrir óhæfilega hátt verð. —
iBrugðust nokkrir sýslumenn vel við
þessum tilijiælum, og gerðu all-mikl
ár vörubyrgðir upptækar.
Þeir Jón sýslumaður Eggertsson
á Hvítárvöllum og Skiili, stóðu fyr-
jr vöruskoðuninni í „IIólminum“
hjá Ara Guðmundssyni; með þeim
voru sem skoðunarmenn, áðurnefnd
ur Þorhjörn í Skildinganesi og Þor-
kell Þórðarson, sem ýmist er kend-
ur við Borgarbæ eða Grjóta, og
margir hinna gömlu Reykvíkinga
munu kannast við, sem ættföður
sinn. Lítil vinátta var milli þeirra
Þorkels og Ara kaupmanns, höfðu
þeir átt í deilum, og í brjefi einu
auðvitað rituðu á dönsku, bjagaðri
þó, skrifar Ari, Þorkeli:-----»,Jeg
skil ekki íslensku þvætting yðar, en
það get jeg látið vður vita á
hreinni dönsku, að þjer eruð mesta
mannhrak og skarn“.
Varð aðför þessi öll hin söguleg-
asta, og vildi Ari láta.hinu útlendu
skipsmennn ráðast að Islendingum,
len eigi fjekk hann því ráðið. Voru
all-miklar vörur gerðar upptækar,
en ekki gekk það orðalaust fyrir
hig, var Ari svo reiður, að hann
æddi um, ragnandi og bölvandi,
með ópum og óhljóðum og hiuu
sóðalegasta orðbragði. En Skúli
stilti skap sitt, og sagði ofur ró-
Iega: „Það sæmir illa höfðingjum,
að láta eins og grimmir hundar!"
•— Varð Ari mun æfari, er hann sá
hve Skúli hafði mikið vald yfir
geði sínu, og öskraði í miklum
yígamóð: „Djöfullinn hafi þig! Þú
ert engínn höfðingi“. — Margt
fleira ófagurt sagði hann. Tók
þskúli vitni að, og urðu mikil mála-
ferli út úr þessu öllu. Sendi Ari
skriflega vörn í málinu, og færir
sjer það helst til málsbóta: „Að í
Noregi sjeu menn vanir, þegar villi
'dýr ráðast að fjenu, að fæla þau
burtu með ópi og óhljóðum“. —
Lýkur hann vörn sinni, með þessari
smekklegxi líkingu.
Eftir langt málþóf innanlands og
utan, voru ummæli beggja aðila,
dæmd dauð og ómerk, og hvorug-
ur látinn sæta sektum. — Kynlegur
dómur! — Aftur á móti, varð Jón
Eggertsson fyrir nokkru fjárhags-
legu skakkafalli, í sambandi við
þessa aðför. Þóttu þeir fjelagar
hafa gengið nokkuð langt, í vöru-
upptektinni, en Skiili þverskallaðist
við að greiða sektina.
Á þessum árum, átti Skúli í víð-
tækari og íllvígari málarekstri, en
nokkru sinni fyr. Var það bæði
vegna „Tnnrjettinganna“, sem Ari
forstjóri hafð ilagt dyggilega stund
á, að koma í hina mestu niðurníðslu
og einnig vegna hinna óhæfilegu
verslunarhátta. Urðu úrslitin þau,
í skemstu máli að báðir aðilar töp-
uðu. Varð Skúli að dvelja sam-
fleytt 3—4 ár í Kaupmannahöfn,;
en ekki lagði hann árar í bát, fyr
en hann hafði safnað þeim glóðum.
elds, að „Almenna verslunarfjelag-
inu“, er riðu því að fullu, og hörm
uðu það fáir. En hörmulegra var
hitt, að minstu munaði, að allt þetta
riði Skúla sjálfum einnig að fullu.
Kostaði dvölin erlendis og mála-
rekstur allur, svo mikið fje, að hon
um vár ofvaxið að standa straum
af því. Og náði hann sjer aldrei á
rjettan kjöl, fjárhagslega eftir
þetta.
i