Lesbók Morgunblaðsins - 20.04.1947, Blaðsíða 13

lengri tíma til að þroskast. Þetta er
rjett um fíla, því að meðgöngutím-
inn hjá þeim er hátt upp í tvö ár.
Kálfitr þeirra eru 70—90 kg. nýfædd-
ir, en móðirin vegur um 4000 kg.
Kálfarnir ganga undir mæðrumj-sín-
um í 3—4 ár, og eru ekki kynþroska
fyr en þeir eru 15—18 ára gamlir. En
stærsta spendýr jarðarinnar, bláhval-
urinn, sem vegur alt að 40 smálestir,
gengur ekki með nema eitt ár; kálfur
hans vegur um 7 smálestir nýfæddur,
og fimm ára gamall cr hann fullþrosk-
aður.
Leðurblökurnar eru einu spendýr-
in, sem geta flogið. Þær sýna ungum
sínum mjög mikla umhyggjusemi og
þeir hanga á þeim í skjóli vængjanna
á meðan þeir eru litlir, en fimm mán-
aða gamir eru þeir fullþroska.
Pungdýrin — kengúrur og opöss-
um — ganga ekki með lengur en í 40
daga, máske skemur. Um leið og þau
gjóta, stinga þau afkvæmunum í
kviðpoka sinn og þar eru þau í nokk-
urs konar vöggu. Opossum á 12
hvolpa, en þeir eru svo litlir, að allir
gæti komist fyrir í matskeið.
Einkennilegast allra dýra er nef-
dýrið í Ástralíu. Það gengur á fjór-
um fótum, búkurinn er eins og á
broddgelti, það hefir langa tungu eirls
og maurasleikjan, en nef eins og önd.
Það verpir eggjum, en á þeim er ekki
skurn, heldur húð. Eggið geymir það
í magapoka og ungar því þar út, og
þar niðri í pokanum eru brjóstin og'
fæðist unginn við mjólk.
Fuglarnir hafa margbreytta háttu
í því að unga út eggjum sínum.
Pampashænan í Suður-Ameríku verp-
ir einu eggi og afrækir það þegar, en
karlfuglinn verður að liggja á því í
36 daga samfleytt. Og svo þegar hann
hefir ungað því út, er hænan vís til
að koma aftur og verpa öðru eggi, og
þá verður karlfuglinn bæði að unga
því út og sjá fyrir unganum úr fyrra
egginu.
Nashyrningsfuglinn í Afríku fer
öðru vísi að. Kvenfuglinn verpir í
/
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS *' ’ " ~ ' 121
holu í trje, en karlfuglinn „múrar“
hana þar inni með leir, svo að ekki
er eftir nema ofurlítið op, sem hún
getur stungið nefinu út um til þess að
taka á móti þeirri fæðu, sem karl-
fuglinn færir henni.
Álkan, sem hefst við í suðurheim-
skautslöndunum, verpir aðeins einu
eggi. En vegna þess að þar er ekkert
nema ís, og ekki hægt að gera sjer
hreiður, geymir hún eggið í hamfell-
ingu á kviðnum. Stundum kemur það
fyrir að hún týnir egginu, annað hvort,
á váppi sínu, eða á sundi, en þá eru
það óskráð „álkulög“ að hvaða fugl
sem finnur það, er skyldur að taka
það til geymslu og útungunar. Stund-
um týnist eggið oftar en einu sinni,
og géta það orðið margir, bæði karl-
•
fuglar og kvenfuglar, sem hjálpast að
því að unga því út. Og þá eru það
ekki foreldrarnir, sem sjá fyrir af-
kvæml sínu, heldur einhver fóstra eða
fóstri.
Flest skriðdýr verpa eggjum. Þó
fæða slöngur og ferfætlur lifandi unga.
Slöngurnar ganga með í 4—5 mánuði.
Helstu eiturslöngurnar eiga sjaldan
fleiri en 10—12 afkvæmi í einu. En
aðrar slöngur eiga alt að 70 í einu.
Getið er um Anaconda-slöngu frá
Trinidad, sem vóg 80 kg., var 5^4
metri á lengd og 25 cm. í þvermál, að
einn morgun þegar komið var að
henni í búrinu, þá voru hjá henni-72
nýfæddar Anaconda slöngur, og var
hver þeirra einn metri á lengd og um
5 cm. í þvermál.
Pöddur verpa eggjum, fjölda eggja,
og skilja þau eftir þar sem þeim sýn-
ist, enda fer mikið af þeim forgörð-
um. En hjá sumum hefir karlpaddan
þann sið, að troða öllum eggjunum í
holur á baki kvenpöddunnar og þar
klekjast þau út.
Hjá fiskategundunum er viðkoman
ákaflega misjöfn. Langan er einna
fremst í flokki, hún gýtur 28 miljón-
um hrogna í einu. Þorskurinn gýtur
6—10 miljónum hrogna og laxinn 15
þúsundum. í einni síld geta verið
25.000—150.000 hrogna. En nokkrar
fiskategundir gjóta ekki nema 100
hrognum, og j>ær búa sjer til hreiður
og verja hrognin. Sumar fiskategund-
ir klekja lírognum sínmn út í gin-
inu. Sæhesturinn, lítill fiskur, safnar
hrognunum saman og felur þau í poka
á kviði gotfisksins. Einstaka fiskar
ala lifandi afkvæmi.
Meðal skordýranna má margt
merkilegt finna um tímgun. Ilin svo-
nofnda olíubjalla verpir víum sínum í
háiffúin lauf. Þegar ormarnir kvikpa
hafa þeir þar ekkert lífsviðurværi. En
þeir hafa komist að því — og það
er ein af ráðgátum náttúrunnar —
að gott sje að lifa í býflugnaeggjum.
Þeir skríða því upp í einhverja blóm-
krónu, og þegar býfluga kemur þang-
að til að sjúga hunang, skríður orm-
urinn upp á bakið á henni og lætur
hana bera sig heim í búið. Þgr lifir
hann svo fyrst á eggjum, þangað til
hann skiftir ham og síðan á hunangi
þangað til hann skiftjr seinast ham.
Skordýr, sem nefnist cikade, ber
víurnar í trje. Þegar ormarnir kvikna,
detta þeir niður og grafa sig niður í
jörðina og lifa þar í 17 ár samfleytt
á rótavökva. Það er þroskatími þeirra.
Að honum loknum skríða þeir upp á
yfirborðið og þá brestur hamurinn og
út úr honum flýgur skrautlegt fiðr-
ildi. Þá byrjar ástalífið, en það stend-
ur ekki ncma fáar vikur og svo deyr
fiðrildið.
Þannig mætti lengi telja. Lífið er í
ótal myndum og þróunin jafn fjöl-
breytt. Náttúran hefir sínar eigin að-
ferðir til þess að viðhalda lífinu, og
skilningur á því er leið til þcss að
skilja uppruna og þróun alls lífs.
(Úr „Natural Ilistory).
^ ^ ^
Það er ekki hægt
að brjóta pappírsblað oftar saman
í miðju en átta sinnum. Alveg sama
hvort það er lítið blað eða stór örk.
Reynið sjálf.