Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1949, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS iUÁ ' ' ' 249
Ó, kom þú vor með sól og sunnan blæ,
þá svigna fannir, roðnar fögur hlíð,
er brumsins máttug byrjar vaxtar tíð
og blómin smáu lifna kringum bce.
Jeg þrái djúpan fossa og fljóta nið
er fögnuð lífsins kveða yfir jörð;
þá liðin eru vetrar hretin hörð
og hjarta vorsins slær í strauma klið.
Jeg^ þrái öll hin sælu sumar ljóð,
og sönginn þrasta yfir grænum dal;
lamba glæstan leik í fjalla sal
litla kálfa — folöld — villistóð.
Jeg þrái höndum hreyfa gljúpa mold
og höfgan ilminn teyga að vitum mjer;
hver frumeind smá, er ekkert auga sjer
um árþúsundir tengir líf við fold.
Kom blessað vor, og bægðu vetri frá,
á bikar rauðum freyði daggar vín,
er bergja megi börnin smáu þín,
blómin í haga eftir vetrar dá.
Kom blessað vor, með bjarta nótt og yl
og blómaskrúða yfir græna jörð;
sólarloga vítt og fjöll og fjörð
og fuglasöng, við lækja undirspil.
14 — 4 — ’49.
Magnús á Vöglum.
S^teinamir tata
Nýasta aðferðin til að komast
að því hvað jörðin er gömul.
SAMKVÆMT nýustu og áreið-
anlegustu heimildum hefir jörðin
skapast hjer um bil samtímis sól-
inni og hinum öðrum jarðstjörn-
um í þessu sólhverfi. Jörðin okk-
ar er um 2000 miljóna ára gömul,
og getur alls ekki verið mikið
eldri. Um sólina hefir það verið
sannað að hún getur ekki verið
meira en 5000 biljóna ára gömul
(Milne) og sennilega er hún tals-
vert yngri. En ef vjer athugum
stjörnukerfi og vetrarbrautir þá
bendir alt á skemri aldur. „Það
virðist nú ólíklegt að þær sje eldri
en 10.000 miljóna ára“, segir Edd-
ington.
Það er hægt að komast að því
með nokkurn veginn öruggri vissu
hvað jörðin er gömul. Aðferðin
er í stuttu máli þessi:
Kunnugt er að ýmis frumefni
breytast af sjálfu sjer. Frumeinda-
kjarninn breytir sjer, tekur á sig
nýtt gerfi, annað hvort um eðli eða
rafeindahleðslu, eða hvort tveggja.
Menn þekkja um tuttugu tegund-
ir slíkra frumeinda, sem breyta
sjer, og það er hægt að framleiða
þær hundruðum saman á vísinda-
legan hátt. Þegar um geislavirkar
frumeindir er að ræða — svo sem
radíum, actinum og thorium — þá
er þessi sjálfvirka breyting mjög
regluleg og ákaflega hægfara, og
það er ekki nema örlítið brot ein-
hverrar tiltekinnar stærðar, sem
breytast á einu ári.
Aðferðin til þess að mæla þess-
ar breytingar, er framúrskarandi
nákvæm (kend við Pierre Curie).
Það er því hægt að fylgjast með
þessum breytingum. Á einu ári
missir þungt uranium eina frum-
eind af hverjum 6570 miljónum.
Ljett uramum og actino-uraníum
missir eina frumeind af hverjum
1030 miljónum og thorium eina
frumeind af hverjum 20.000 miljón
um. Hinar leystu frumeindir taka
síðan miklum breytingum þangað
til myndast í þeim fastur kjarni,
en eru þá orðin að blýfrumeind-
um með eðlisþunga 206, 207, og
208.
Breytingarnar, sem þessar frum-
eindir taka eru ýmist snöggar eða
langdregnar. Sumar gerast í broti
úr sekúndu, aðrar á miljón árum.
En hver breytingin tekur við af
annari í rjettri röð og utan að