Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1950, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
267
rjeltlátur, ljetllátur og siðlátur —
sem öll feli í sjer djúpa merkingu.
Enn nefnir hann „hóf“ og „mund-
ang“ og hefur í rauninni ekki ann-
að en langar lýsingar hjá Fritzner
á því, hver sje merking þessara
orða.
Þá bendir hann og á virðuleik
stílsins og kurteisiná. Það dugi
ekki að þýða upphafs ávarpið:
„Góðan dag, herra minn,“ með
„Goddag, min herre!“ Með því væri
virðuleik stílsins þegar misboðið.
Eins megi „þjer“ ekki þýðast með
„De“, heldur verði að þýðast með
„Eder“ því að það ávarp nái því
fremur hverja virðingu sonurinn
ber fyrir föður sínum.
ÞRENT er sjerstaklega athyglis-
vert af því, sem að framan greinir,
í fyrsta lagi sá þáttur sem íslend-
ingar áttu í að varðveita Konungs-
skuggsjá, í öðru lagi hvernig fór
um norsku handritin, og í þriðja
lagi sá gæfumunur, að vjer geym-,
um enn hina fornu, glæsilegu
tungu, en Norðmenn hafa glatað
henni.
Enginn mun nú geta fært óyggj-
andi rök að því, hver hafi flutt
handrit Konungsskuggsjár til ís-
lands. En sje það rjett sem Paasclie
og Brögger halda fram, að höfund-
ur hennar hafi verið Einar Gunn-
arsson erkibiskup í Niðarósi, þá er
enginn líklegri að hafa flutt bók-
ina til íslands en Brandur biskup
Jónsson. Sat hann hjá erkibiskupi
í Þrándheimi veturinn 1262—63 og
tók biskupsvígslu um vorið. Mátti
hann vel taka afrit af Konungs-
skuggsjá um veturinn. Eða þá Árm
Þorláksson er síðar varð biskup í
Skálholti. Hann var með Brandi
þennan vetur í Niðarósi. Hann var
talinn hneigður fyrir bókmenta-
störf. Þegar hingað til íslands kem-
ur eru svo tekin mörg afrit af bók-
inni og' fyrir það er hún til gloppu-
laus, þrátt fyrir það að 18 bl. vantar
í norsku skinnbókina. Svo er það
íslendingurinn Árni Magnússon,
sem nær í flest handritin og heldur
þeim til haga. — Hannes biskup
Finnsson varð fyrstur manna til
þess að vekja opinberlega eftirtekt
á þessu merkisriti. Árið 1768 kom
Konungsskuggsjá fyrst út í Soro,
með danskri og latneskri þýðingu.
Útgefandi var meistari Halfdan
Einarsson á Hólum og hann hafði
gert latnesku þýðinguna. En Jón
Eiríksson sá um prentun. Það er
því ekki ófyrirsynju að Brögger
segir: „Genrejsningen av Konge-
spejlet skjedde unektelig först som
frugt av islandsk Kultur í 17.—18.
árhundre og först senere gár norske
og danske strömninger inn.“ Það
var íslensk menning, sem kom
Konungsskuggsjá á framfæri, þeg-
ar Norðmenn skildu ekki lengur
málið á lienni.
MARGIR hafa haldið því fram að
íslensku handritin mundu öll hafa
glatast, ef Árni Magnússon hefði
ekki „bjargað“ þeim. Handritin
mundu hafa fúnað niður í hinum
ljelegu íslensku torbæum. Þessi
staðhæfing verður lítils virði, þeg-
ar gætt er örlaga norsku handrit-
ahna. Ekki voru torfbæirnir í Nor-
egi. En Konungsskuggsjá bjargað-
ist vegna þess að íslendingar tóku
hana til fósturs og geymdu hana í
torfbæum sínum.
Nei, það er alt annað, sem ráðið
hefur um hvort handrit geymdust
eða glötuðust. Það er hvort menn
báru virðing fyrir bókmentunum
eður eigi. Þar sem menn kunna
ekki að meta einhvern hlut, fellur
liann í óhirðu og gleymsku, og er
þá skamt til glötunar. En sá hlutur,
sem er eiganda sínum hjartfólginn,
fellur ekki í óhirðu nje gleymist.
Yfir honum er vakað með virðingu,
ást og metnaði. Svo var um flest
handritin íslensku. Á mörgum ís-
lenskum kotbæum voru skáld,
fræðaþulir og rithöfundar, sem
kunnu vel að meta handritin og
gættu þeirra eins og sjáaldurs augna
sinna. Og svo virðist sem það hafi
verið metnaður höfðingja að safna
handritum og fara vel með þau.
Þess vegna mæla allar líkur með
því, að nú væri til meira af íornum
íslenskum handritum, ef þau hefði
ekki verið flutt úr landi og látin
verða eldi að bráð í Kaupmanna-
höfn.
SJÖ HUNDRUÐ ÁR eru nú síðan
JConungsskuggsjá var rituð í Nið-
arósi. Þegar Norðmenn glötuðu
tungu sinni og gátu ekki lengur
lesið handritið, var það máske eðh-
legt að því væri lítill sómi sýndur.
„Svo firnast ástir sem fundir“. Þess
vegna er nú svo sorglega komið
málum, að Norðmenn verða að
þýða þetta forna rit sitt og aðrir
eins fróðleiksmenn og próf. Brögg-
er lenda þá í stökustu vandræðum
vegna þess hvað málið var göfugra
fyrrum en nú.
En íslendingum verður ekki
skotaskuld úr því að lesa og skilja
Konungsskuggsjá. Og til þess að
enginn efist um það, skulum vjer
líta á byrjunina, upphaf formálans,
en þar segir svo:
„Þá er eg leiddi allar íþróttir
fyrir augu hugar og rannsakaði eg
með athygli alla siðu hverrar
íþróttar, þá sá eg mikinn fjölda
mæðast í villustígum þeim, er frá
hölluðu siðlegum þjóðgötum og
leiddu í villiáttir ósiða og týndust
allir í óbyggilegum dölum, þeir er
þá stigu gengu er mest lágu for-
brckkis því að þeir þreyttust aí
langri mæðu runnins vegar og
höfðu eigi brekku megin til upp-
göngu og eigi fundu þeir gagnstigu
þá er þá mætti leiða til þjóðvegar
siðar. Sá fjöldi sýndist mjer týnast
með ýmsum atburðum. Sumir fyrir
fáfræðis sakir því að villistígar
voru svo mjög troðnir að þeir