Lesbók Morgunblaðsins - 17.06.1950, Blaðsíða 6

322
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
Ste^an Jilippuaon:
ÞAR ER EITTHVAÐ ÓHREINT
duft þar, til þess að komast að því
hve mikið af allskonar efnum
kvnni að berast með reyk verk-
smiðjanna út í andrúmsloftið.
I dalnum, þar sem Donora stend-
ur, voru settar upp ellefu veður-
athuganastöðvar. sem gerðu hinar
nákvæmustu mælingar á loftslagi,
úrkomu og vindum. Og veðurfræð-
ingarnir söfnuðu auk þess sem ná-
kvæmustum skýrslum um það
hvernig veðrátta hefði verið meðan
á drepsóttinni stóð.
Byggingameistarar voru látnir
rannsaka húsin í borginni, hvernig
þau væru byggð, og hvort þar væri
svo mikill dragsúgur að svarti
mökkurinn heíði getað komist inn
í húsin. Heilsufræðingar rannsök-
uðu frárensli og vatnsból borgar-
innar, hreinlæti og mataræði borg-
arbúa til þess að ganga úr skugga
um hvort sýklar eða eitur hefði
komist í mat og vatn og valdið sjúk
dóminum.
ÞEGAR þessum rannsóknum var
öllum lokið hafði safnast saman ó-
kjör af skýrslum og nú voru þær
allar sendar til heilbrigðismála-
ráðuneytisins í Washington. En það
fekk hina færustu vísindamenn á
hverju sviði til þess að vinna úr
þessum skýrslum og reyna að kom-
ast að ákveðinni niðurstöðu um það
hvað drepsóttinni hafði valdið. —
Með vísindalegri kostgæfni gengu
þeir í gegnum allar skýrslurnar,
vinsuðu úr þeim smám saman alt
það, sem ekki gat komið til greina,
og komust loks að þeirri niður-
stöðu að ekki gæti verið um neitt
annað en baneitrað loft að ræða.
Sannaðist það þá í fyrsta skifti
vísindalega, að verksmiðjur geta
eitrað loftið svb að það verði menn-
um að bana.
TVENT var það aðallega sem þeir
bygðu á þennan dóm sinn. í fyrsta
iagi lýsingarnar á því hvernig sjúk-
ÞAÐ var einu sinni rjett fyrir jólin,
þegar jeg var í Brúnavík, að Ólafur
Gíslason, verslunarstjóri á Borgar-
firði, bað mig að skreppa til Seyð-
isfjarðar og sækja þangað jólatrje
fyrir sig. En vegna stórhríða og
veðrahams fórst það fvrir. En þá
langaði hann til þess að fá það fyrir
gamlárskvöld, svo að milli jóla og
nýárs braust jeg í ófærð til Sevðis-
fjarðar og náði í trjeð Á heirr.leið
fekk jeg þreifandi norðan stórhríð
á Hjálmardalsheiði, svo að þetta
varð ekkert skemtiferðalag. En
trjeð afhenti jeg Ólafi á gamlárs-
dag. Tafði jeg hjá honum um stund
og þáði góðgerðir. Var komið myrk-
ur er jeg lagði á stað heimleiðis.
Logn var þá og gott veður og óð
tungl í skýum. Með mjer var góður
hundur, sem var svo ratvís, að mjer
var óhætt að treysta honum í hvaða
veðri sem var. Þóttist jeg altaf ör-
uggur þegar hann var með mjer, og
betur treysti jeg honum en nokkr-
um manni.
dómurinn hagaði sjer meðal þeirra
5910 manna sem veiktust. Og í öðru
lagi rannsóknin á því hver efni
bærist út í loftið frá verksmiðj-
unum í Donora.
Úrskurður þeirra var sá, að að-
allega hcfði þrent hjálpast að til
þess að mynda hið banvæna svarta
ský.
í fyrsta lagi hefði það verið
brennisteinsgas og aðrar gasteg-
undir, sem berast út í loftið frá
mörgum verksmiðjum í Donora.
í öðru lagi hefði það verið örlitl-
ar agnir af járnoxide, sinkoxide.
kolefni og fleiri efnum, sem eru
í gegnum þorpið Bakkagerði
rennur lækur nokkur og var brú á
honum. Þegar jeg kom á biúna
mætti jeg manni og spurði hann
hvort mjer væri alvara að fara
heim í kvöld og vera einn á ferð.
Jeg kvaðst mundu fara heim, en
varla yrði jeg einn á ferð, því að
ske mætti að jeg fengi samfylgd
huldufólks, sem væri að flytja sig.
En því var trúað, að álfar hefði
bústaðaskifti á nýársnótt, og þá
væri alt á flugi og ferð.
Svo kvaddi jeg manninn og lagði
á Brúnavíkurfjall.
Þegar upp í fjallið kemur er þar
brattur melkollur og sljettur og er
farið eftir honum upp undir há-
skarðið, og er lítill halli af honum
upp í skarðið. Þegar jeg er kominn
upp á hámelinn, heyri jeg þyt mik-
inn eða hvin, og finst mjer það
stefna beint á mig. Var það að
heyra allra líkast því er bárujárn
fýkur og það datt mjer þegar i
hug að rok mundi komið heima og
jafnan í verksmiðjureyk.
í þriðja lagi hefði það verið
veðrið. Þá að undanförnu höfðu
gengið miklir hitar og altaf verið
logn svo að loftið hreyfðist ekki.
Það var kyrt og þjappaðist saman
niðri í dalnum og helt þannig í sjer
bæði gasi og öreindum frá verk-
smiðjureyknum. En þegar slíkar
©reindir blandast saman við gas
(eins og t. d. brennisteinsgas) þá
er eins og eitur gassins magnist
mörgum sinnum. Og svo þjappaðist
þetta saman og varð að kolsvörtum
mekki, baneitruðum fyrir hverja
lifandi veru.