Lesbók Morgunblaðsins - 23.07.1950, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
361
Norska safnið, sem vjer tökum
á móti í dag, er sjálfstæð heild, dá-
lítið sýnishorn norskrar menningar.
En safn vort, Þjóðminjasafn ís-
lands, er helgað íslenskri menningu
einni, og það er ekki í verkahring
þess, að safna aö sjer erlendum
menningargripum úr öllum hlut-
um veraldar. En allt, sem kemur
við lífi og sögu sjálfra vor, allt
sem skýrir á einhvern hatt feril
vorn, á hingað erindi og mun verða
tekið hjer sem aufúsugesti. Og
þetta á einmitt við um norska safn-
ið fremur öllum erlendum gripum,
sem oss kynnu að verða gefnir.
Fyrír því eru gamlar og óhraktar
heimildir, að forfeður vorir, þeir
er land námu á íslandi í öndverðu,
komu frá Noregi. Landnámið sjálft
byggðist ekki hvað síst á því, að á
víkingaöld eða landnámsöld ís-
lands, höfðu Norðmenn náð þeim
þroska í skipsbyggingarlist, að
þeim var fært yfir hið mikla haf,
sem skilur löndin. En eins og skip-
in, sem þessir landnámsmenn komu
á, voru ávöxtur aldalangrar fram-
vindu á Norðurlöndum, svo var og
öll sú menning, er þeir höfðu yfir
að ráða, orðin til á ævalöngum
tíma. Þróun, sem tók þúsundir ára,
hafði skapað þá menningu, er norsk
ir menn fluttu hingað út á 9. öld
fyrir aðeins 30 mannsóldrum. Svo
mjög hefur saga hins íslenska þjóð-
stofns gerst utan endimarka lands
vors, og þetta megum vjer eng-
an veginn láta oss yfirsjást. Það er
þetta, sem eldri hluti norska safns-
ins á að minna oss á, og þess vegna
hefur norsku safngjöfinni verið
valinn staður við hliðina á þeim
sal, sem ætlað er að sýna fornóld
sjálfra vor. í eldri hluta norska
safn^ins er meðal annars nákvæm
eftirmynd af einum merkasta rúna-
steini Noregs, Eggjumsteininum,
sém geymir sýnishorn tungu vorr-
ar, eins og forfeður vorir töluðu
hana í Noregi nokkrum öldum fyr-
Mynd Ólafs helga.
ir íslands byggð. Og það mun vekja
sjerstaka gleði margra íslendinga,
að í þessu sýnishorni örlar á vísi
þeirrar íþróttar, sem löngum hefur
skipað hæstan sess hjer á landi,
íþrótt skáldskaparins. Hjer getur
einnig að líta ýrnsa þá gripi, er sjer-
kennilegir voru. fyrir ytri menn-
ingu Norðmanna, er þeir námu ís-
land. Gripir þeir, er fundist hafa
hjer á landi frá sama tíma, sverja
sig ótvírætt í ætt þessara, og mun
það verða augsýnilegt hverjum
safngesti, þegar íslenska fornaldir-
safnið hefur verið sett upp. Mun
þá augljóst verða það, sem jeg hef
oft um hugsað, að jafnvel þótt vjer
hefðum ekki sögulegar heimildir
um landnám á Islandi, þá mundu
þessir forngripir fræða oss um upp-
runa þjóðarinnar og hvenær land
byggðist.
Af öðrum gripum hins eldri hluta
finnst mjer sjerstök ástæða til að
nefna hið gamla líkneski Ólafs
he]ga frá Seim. Það minnir oss á,
að þótt hann væri aldrei konu .ígur
vor, átti hann eitt sinn miLiíi r.ki
á Landi hjer. Hann var verndar-
dýrlingur 72 kirkna á ísLndi, eflir
því sem ráðið verður af heimUduvn,
og af öllum dýrlingaskaranum voru
það aðeins sjálf María guðsmóðir
og Pjetur postuli, sem fleiri íslensk-
ar kirkjur voru helgaðar. Ektti
löngu seinna en þessi fagra mynd
var skorin í Noregi, orti Einar Gils-
son fyrstu íslensku rímuna, sem oss
er kunn, Ólafs rímu Haraldssonar:
Ólafur kóngur örr og fríður,
átti Noregi að ráða,
gramur var æ við bragna blíðr
borinn til sigurs og náða.
Svo ástsæll var Ólafur iielgi hirr
á landi, að menn heldu áfram að
gefa kirkjum 'ukneski hans og
myndir löngu eftir siðaskipti, e:*
dýrkun helgra manna tókst af, og
má sjá dæmi þessa á Þjóðminja-
saí'ninu.
Eins og hinir eldri gripir norska
safnsins minna á, að íslendingar
voru í öndverðu af Noregi komnir,
þannig sýna yngri gripirnir, hversu
hvor þjóð fór sína leið, þegar stund-
ir liðu. Jafnvel rúnasteinninn frá
Dynna, legsteinn eða bautasteinn
frá 11. öld, gefur begar tilefni til
hugleiðinga um þetta. Rúnasteina
virðist forn-ísl. alls ekki hafa látið
eftir sig, og hlaut þó sá siður að
hafa verið landnámsmönnum kunn-
ur. Og Hstmunirnir úr norskri
bændamenningu sýna, hversu ólík
að mörgu leyti norsk alþýðulist á
18. og 19. öld var ísl. alþýðulist á
sama tíma, þétt báðar þjóðirnar
stæðu eitt sinn í sömu sporunum
og um nokkurn veginn ""fnhátt
menningarstig væri að ræða.
Jeg nefni ekki þessi atriði í þeirri
veru, að jeg þykist þar með gefa