Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1950, Blaðsíða 10

446
LESBÖK MORUONBIABSINS
þegar vestur fyrir járntjaldið kom.
Hann var fyrst yfirheyrður í Þýska
-landi og síðan í Ítalíu og fengust
hjá honum rækilegar upplýsingar.
Hann hafði sjálfur starfað í þeim
tveimur borgum, sem Rússar nefna
„Atomgrad“ 1 og 2, og frásögn
hans ber alveg saman við það, sem
vjer höfum fengið að vita hjá rúss-
neskum efnafræðingi. sem hafði
unnið í Atomgrad 1.
Af þessum upplýsingum og öðr-
um upplýsingum, sem vjer fengum
frá trúnaðarmönnum vorum í Ev-
rópu, fengum vjer að vita alt hið
helsta, sem gerst hefur í kjarnorku-
málum Rússa.
Samkvæmt þessum upplýsingum
varð fvrsta kiarnorkusprengingin
hiá þeim snemma í október 1948.
Þetta skeði einhvers staðar f eyði-
mörkinni Karkum fyrir austan
Kaspíahaf. Þeir voru að leggja
seinustu hönd á sprengju, sem að
vísu var alt öðru vísi en kjarna-
sprengjur Bandaríkjanna, og þá
sprakk hún 1 höndunum á þeim
áður en þeir vissu áf. Varð af þessu
stórslys og fórust þar nokkur
hundruð manna, sem komnir voru
til þess að vera við tilraunina, þar
á meðal nokkrir helstu kjamorku-
fræðingar Rússa. Auk þess fórust
eða særðust nokkrar þúsundir
manna, sem áttu heima þar í um-
hverfinu. Tjón varð geisilegt. Rúss-
neska stjórnin varð skelfd út af
þessu óhappi og reyndi að breiða
yfir það með því að tilkynna að
óvenju öflugur jarðskjálfti hefði
orðið á þessum slóðum. Og sann-
leikurinn er sá, að jarðskjálfta-
mælar víðsvegar um heim sýndu
jarðskjálfta á þessum slóðum hinn
5. október 1948.
Af reynslunni
læra menn.
Rússnesku vísindamennirnir höfðu
áður en þetta var, fengið að vita
að skilyrðið fyrir því, að kjama-
sprenging geti orðið, er það, að
magnið af úraníuin 235 í sprengj-
unni sje ekki minna en tvö kíló og
ekki meira en 100 kíló. Hitt vissu
þeir ekki, sem amerísku vísinda-
mennirnir vissu, hvar er hin
„hættulega hleðsla“ það er að segja
hvað minst þarf af úraníum til þess
að keðjusprenging geti orðið. Nú
hafði þetta óhapp kent þeim það.
Þeir sáu að þeir höfðu ofhlaðið
sprengjima.
Með þessa þekkingu gátu þeir nú
byrjað á því að framleiða aðra
sprengju. Hún var fullsmíðuð í júlí-
mánuði 1949, og hún var sprengd
vestan í Úralfjöllum hinn 14. júlí.
Þar var fengin fyrsta sönnunin um
það, að Rússum hefði tekist að gera
kjarnasprengju. Þó þurfti að rann-
saka þetta mál betur, og það var
því ekki fyr en 23. september að
Truman forseti gaf út sína alkunnu
yfirlýsingu um það, að Rússar ættu
nú kjarnasprengju.
Ekki er sopið kálið
þótt í ausuna sje komið.
Hvaða þýðingu hefur nú það, að
Rússar voru þetta á eftir Banda-
ríkjamönnum að framleiða kjarna-
sprengju? Hve langt eru Rússar nú
á eftir Bandaríkjamönnum? Þetta
eru þýðingarmiklar spumingar,
sem nú skal leitað við að svara.
Hinn 14. júlí 1949 voru kjam-
orkurannsknir Rússa á nákvæm-
lega sama stigi og kjarnorkurann-
sóknir Bandaríkjanna voru hinn 16.
júli 1945, þegar fyrsta kjarna-
sprengjan var reynd og sprengd hjá
Alamogordo í New Mexiko. Með
öðrum orðum, Rússar eru fjórum
árum á eftir Bandaríkjunum í því
að hagnýta kjarnorku í hernaðar-
skyni. Þessi fjögurra ára mismunur
mun óefað haldast fyrst um sinn.
Það getur ekki dregið saman með
þeim, á meðan Rússar eru að kom-
ast af tilraunastiginu yfir á verk-
smiðj uframleiðslu kj arnasprengj a.
Bandaríkin áttu við nær óyfir-
stíganlega erfiðleika að etja meðan
á þessu tímaijili stóð hjá þeim. Það
er nú óhætt að segja frá því, að á
árunum 1946 og 1947 horfði mjög
óvænlega um framleiðslu kjarna-
sprengja í Bandaríkjunum. Þau
höfðu rekið sig á alveg óvænta erf-
iðleika þegar að því kom að fara
að framleiða kjarnasprengjur í stór
-um stíl í verksmiðjum. Og það var
ekki fyr en á árinu 1948 að þeim
hafði tekist að sigrast á þessum
erfiðleikum.
Hin vísindalega stofnun í Ale-
mogordo, þar sem fyrstu sprengj-
urnar voru framleiddar, er nú orð-
in algjörlega úrelt og ónothæf. Það
tók oss fjögur ár að koma fram-
leiðslu kjarnasprengjanna á fastan
grundvöll og fullkomna smíði
hinna ýmsu hluta, sem nauðsyn-
legir eru í hverja kjarnorku-
sprengju. Síðan 16. júlí 1946 höf-
um vjer aðeins sprengt 8 kjarn-
orkusprengjur og þar af voru ekki
nema þrjár af fullkominni gerð.
Verða afdrif mannkynsins
ráðin árið 1956?
Ef vjer gerum ráð fyrir því að
Rússum takist á jafnlöngum tíma
að gera það, sem vjer höfum gert,
þá eiga þeir engar kjarnasprengju
verksmiðjur fyr en árið 1952, og jeg
geri ekki ráð fyrir að þær verði
komnar upp fyr en 1953 eða 1954.
En þótt svo færi, þá eiga þeir ekki
nóg hráefni þá, svo að það er í
fyrsta lagi árið 1956 að þeir geti
hafið kjarnorkustríð.
Hvemig Rússum hefur gengið
fram að þessu.
Hinn 7. ágúst 1945, daginn eftir
að kjarnorkusprengju hafði verið
varpað á Hiroshima, voru fimm
helstu frumeindafræðingar Rússa
kvaddir á fund Stalins, eins og lífið
lægi við. Eftir langar samræður
fullvissuðu vísindamennirnir Stal-