Lesbók Morgunblaðsins - 18.11.1951, Blaðsíða 7

r LESBÓK MORGUNBLAÐSINS

athafna. En það getur líka orðið
til stórbölvunar þegar egnt er ilt
skap. Þá geta múgæsingar leitt til
hinna svívirðilegustu athafna,
manndrápa, morða, ofsókna og
styrjalda.
Einvaldar nútímans hafa lagt
mikla stund á að koma á múgæs-
ingum. Þeir nota til þess hóp-
göngur, hornablástur og sjónhverf-
ingar. Ef mannkynið nær einhvem
tíma pólitískum þroska og dóm-
greind, þá ætti menn að spyrja
sjálfa sig þegar þeir finna að þeir
ætla að hrífast með af æsingi ein-
hvers ræðumanns: „Mundi jeg
hafa trúað því, sem hann segir, ef
hann hefði talað við mig einan, ef
jeg hefði verið laus við múginn í
kring um mig, hornablástur og all-
an þennan leikaraskap?" Oftast
nær mundi svarið þá verða neit-
andi, vegna þess að sannleikurinn
þarf ekki á neinum æsingameðul-
um að halda.
Á þessu sviði eins og öðrum, er
því þekking og reynsla í höndum
illra manna, mjög hættuleg.
----4----
Þegar jeg lít nú yfir allar þær
framfarir, sem orðið hafa og þær
framfarir sem væntanlegar eru á
næstunni, og reyni svo að gera
mjer grein fyrir því hvernig fram-
þróunin muni verða næstu 50 eða
100 ár, þá blasir við mjer stór-
hætta, sem vofir yfir mannkyninu,
hættan á andlegum þrældómi. Alt
sem gerist verður til þess að efla
völd yfirdrotnaranna. Eðlisfræðin
mun leggja þeim „betri“ kjarna-
sprengjur upp í hendurnar. Líf-
fræðin mun gera þeim fært að
hefja bakteríuhernað. Lífeðlis-
fræði og sálfræði mun kenna þeim
hvernig þeir geta eftir geðþótta
örfað menn eða beygt þá. Og
hópsálarfræðin mun kenna þeim
hvernig þeir eiga að koma á sam-
eiginlegri vitfirring, til þess að
menn sjái ekki hve heimskulegar
fórnir þeir færa harðstjórunum.
Nýtísku vísindi gera einvalds-
drotnun mörgum sinum verri en
hún hefir nokkurn tíma verið. Og
aldrei hefir hin gamla frjálslynda
stefna verið jafn nauðsynleg og nú.
Hugsanafrelsi, málfrelsi, ritfrelsi,
frjáls gagnrýni á stjórnarstefnu og
lögmæti þess að meiri hlutinn skuli
ráða — alt eru þetta gamlar kröf-
ur, en hafa mist nokkuð af áhrifa-
gildi sínu vegna þess hve oft þær
hafa verið endurteknar. En aldrei
í sögu mannkynsins frá upphafi
hafa þær haft svo mikla þýðingu
sem einmitt nú.
Þessar hugleiðingar leiða mig
inn á annað svið mannlegs við-
horfs. Hin fullkomna þekking full-
nægir ekki kröfum mannanna. Það
þarf einnig að kenna mönnum að
hfa, benda þeim á þær hugsjónir
sem stefna ber að og menn hafa
fengið með trúarbrögðunum, heim-
spekinni, skáldunum og hinum
dáðu hetjum. Ekkert skipulag,
engin fullkomin vísindi geta kom-
ið í stað þessara lífsþarfa. Vísindin
geta heldur ekki bent á að neitt af
þessu skuli tekið fram yfir hitt.
Á næstu hálfri öld verður tening-
unum kastað um tvær gjörólíkar
skoðanir á því hvað gefi lífinu það
gildi, að vert sje að því sje lifað.
Annari stefnunni fylgi jeg — hina
fyrirlít jeg.
Þegar jeg les um hinar aumlegu
játningar þeirra manna, er Sovjet-
stjórnin hefir ákært fyrir hin furðu
legustu og lýgilegustu afbrot —
sem hvert einasta mannsbam veit
að þeir hafa ekki framið — þá
finn jeg til blygðunar. Jeg finn að
líftegundin maður — homo sapiens
— er dregin niðixr í sorpið og að
ofsóknararnir, sem belgjast út af
metnaði yfir sigri sínum, eru auð-
virðilegri heldur en hin vesælu
fórnarlömb þeirra. Mjer nægir ekki
sú skýring að þetta sje bláber
mannvonska, hjer er eitthvað sem
ristir dýpra. Það er sjerstakur
skilningur á því hvernig lífinu
skuli hfað, og frá mínu sjónar-
miði er hann hræðilegur.
Ofsóknir og niðurbrot andlegs
frelsis fylgjast ætíð að þar sem
það er talið nauðsynlegt að varð-
veita einhvern rjetttrúnað og hið
opinbera refsar harðlega fyrir ait
hvik frá hinni rjettu línu. Og með-
an þetta tvent fer saman er svo
sem alveg sama hver rjetttrúnað-
urinn er.
Það er fyrst og fremst undir því
komið hvort hægt verður að aí-
stýra nýrri heimsstyrjöld, hvort
nokkur árangur á að verða af hin-
um glæsilegu andans afrekum á
fyrra helmingi aldarinnar, og hvort
hægt er að halda áfram á sömu
braut. En það er einnig undir því
komið að vjer getum varðveitt hið
dýrkeypta frelsi Vestur-Evrópu er
hún hlaut eftir ofsóknir og ofstæki
trúarbragða styrjaldanna. Rússar
hafa aldrei þekt þetta freisi nema
þá stuttu stund er Kerenski sat
þar að völdum. Eftir átta mánaða
lausn undan þrælatökum keisara-
veldisins, hvarf Rússland undir
þrælatök kommúnismans. Það er
ófyrirgefanleg heimska að halda
að rússneski kommúnisminn sje ný-
tísku stefna sem vilji framfarir. Að
níu tíundu hlutum er stéfna hans
og stjórnsemi ekki annað en ný
aðferð þeirrar miðaldakúgunar,
sem Rússland hefir aldrei getað
losnað undan. : .....• ,,
Vor vestræna menning er að
miklu leyti að þakka þeirri upp-
götvun, að mikið af því sem talið
er vísindi, er í raun og veru óá-
byggilegt. Galilei vissi minna í
eðlisfræði og stjörnufræði heldur
en andstæðingar hans þóttust vita.
Hleypidómalaus og glöggur hag-
fræðingur eða fjelagsfræðingur nú
á dögum veit minna en hinir harð-