Lesbók Morgunblaðsins - 18.11.1951, Blaðsíða 11

% LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
r\í? 543
Vigfús Guðmundsson:
NIÐIiRLÆGSNG
SCiOliCÍ^AIMNA
A ISLAI^P
EIN AF hinum hörmulegu afleiðing-
um einokunar Dana á íslandi, var
eymdar útlit kirknanna á þeim öld-
um, vegna timburleysis, og aðbún-
aður allur, vegna fátæktar fólksins.
Rekatimbrið, sem kirkjurnar áttu
þátttöku í, var þá líka nær að þrot-
um komið en áður.
Á þjóðveldisöldunum sóktu sumir
kirknaeigendur og frumbvggjendur
sjálfir viðinn til Noregs. Og meðan
biskupsstólarnir áttu haffær skip,
gátu þeir sókt viðinn í dómkirkjurn-
ar, og má vel vera að fleiri kirkjur
hafi þá líka getað notið nokkurra
þæginda. Skálholtsskip flutti síðast
tímbur í dómkirkjur.a, frá Noregi
(og Vgstfjörðum) eftir brunann
1527—8, á dögum Ögmundar biskups.
Þá um líkt leyti fluttu Þjóðverjar
timbur í verslunarhús sín hjer á
landi og í kirkju sína í Hafnarfirði
1537? (er þar var fram á fyrstu ár
einokunar). Ef til vill hafa Þjóðverj-
ar flutt þá líka timbur til sölu. Og
eigi síður gátu kaupmenn flutt
timbur frá Noregi, a. m. k. fram á
daga norsku einokunarinnar, á fyrri-
hluta 14. aldar. En allt er þetta í
óvissu. Hitt er margsannað, að oft-
ast á einokunartíma Dana (1602—
1786) var flutt til íslands mjög lítið
timbur og þá skjaldan það kom, var
það oft bæði skemt og afar óhentugt,
t. d. stór trje, en enginn borðviður.
Set jeg hjer nú sýnishorn af útliti
nokkurra kirkna á síðastnefndum
árum, ésamt búnaði þeirra, eftir
heimsókn og lýsing (visitation) Gísla
biskups (1632—8) Oddssonar, — úr
Brjefabók V. bls. 283—302 Tek aðal-
atriðin um kirkjurnar aðeins og
muni þeirra, orðrjett hvað efni snert-
ir, en sleppi öðru efni að mestu leyti.
Og til að sýna hve almenn var niður-
lægingin, tek jeg flest allar kirkjur
í Kjalarnesþingi, — þó í annarri röð
en bókfært er. (Fáar vantar þar):
Staður í Grindavík (1632?)
í kirkjunni 8 bitar á lofti, að auki
stafnbitar, laus prjedikunarstóll, al-
þiljaður kór, kirkjan alþiliuð norð-
an fram, utan 2 stafgólf, 4 stafgólf
þiljuð sunnan fram. Kirkjan vel
standandi. Sjera Gísli (Bjarnason pr.
þar 1618—56, og próf.) hefur útauk-
ið 2 stafg., 6 álnir á eigin kostnað.
Dyraumbúningur með hurð og hring.
„Orna menta“ (munir): Hökull gam-
all, bættur og allur slitinn, rikilín
aurslitið, altarisklæði með dúk og
klæðisbrún, hæft, þó slitið. Kopar-
pípur tvær, önnur minni (þ. e. ljósa-
stjakar), tvær klukkur, önnur lítið
brákuo, þriðja komin frá Hrauni, lít-
il kólflaus .... Nýr kaleikur gylltur
innan, vóg 12 dali, patína hvít er
sjera Gísli keypti af Laurs Benndsen
kaupm. 1625, fyrir 16 spesíu virði
(32 rd.). Sjera Gísli gaf kirkjunni
fordúk og yfirdúk með blámerktri
klæðisbrún, og trjeskál fyrir skírn-
arsá.
Krýsuvík.
Kirkja sjálf og kórinn lasinn og
illa standandi, mjög ágengileg af
vatni og fúa, þillaus með öllu, utan
3 fjalir. Moldirnar líka fallnar, eink-
um í kórnum. Altarisklæði og dúkur
saman saumað, aurfornt og rotið,
sloppur gamall, lítill kaleikiu- og
patína, óbrákuð, klukkur 3, tvær
nokkuð rifnar kólflausar, ein með
kólfi. Koparpípur tvær með 2 pípum
hvor, þriðja brotin á annari.
Kirkjuvogur.
Kirkjan er í smíðum, 4 stafg. Alt-
arisdúkur bærilegur, þó gamall,
hökull gamall, annar nýr, sem Bjarni
Björnsson hefur selt til kirkjunnar,
rikkilín gamalt slitið, ein klukka rif-
in upp í gegn, kaleikar tveir með
patínu af silfri, báðir bættir, lítil
Vigfús Guðmundsson
kórbjalla, kertahjálmur með 5 lilj-
um, nokkuð af brotið vantar eina
liljuna, koparpípur 2, önnur dálítið
brotin, járnkarl.
Hvalsnes.
í kirkjunni 5 bitar á lofti, að auki
stafnbitar, afþiljaður kór (þ. e. þil
milli kórs og kk.), prjedikunarstóll,
kórinn óþiljaður utan fyrir altarinu
um þvert. í framkirkjunni 3 stafg.
þiljuð norðan fram; lasin að fram-
þili, sjerdeilir bjórþili. Tveir gler-
gluggar, hefur Þorleifur tillagt ann-
an. Gamalt og rotið altarisklæði, ann-
að nýrra, sem Þorleifur hefur til-
lagt, hökull og rikkilín sæmilegt, þó
gamalt, kaleikur gylltur ofan, hvern
Þorleifur hefur látið endurbæta, pat-
ina gyllt óbrákuð, kaleiksdúkur gam-
all og rotinn, 2 koparpípur, fanga-
ljettar, klukka, sem Þorl. hefur látið
endurbæta af einni rifinni klukku og
kl.broti, trjeskál fyrir skirnarsá,
Baksturseskjur dálitlar, járnkall.
%
Útskélar.
Sex bitar á lofti o.s.frv. Nýlega
endurbætt vel standandi, alþiljuð
utan tvö stafgólf hvoru megin, þau
fremstu með bekkjum sunnan fram,
kórinn afþiljaður með prjedikunar-
stól, bekkir báðu megin, 2 glerglugg-