Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1952, Page 6

130
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
SUÐUREVJAR
farnari eftir því sem bvggð jókst í
Þingholtunum, og þegar steinbrúin
var komin á lækinn 1866 lagðist
niður umferð um Arnarhólstraðir,
en öll umferðin var um Bakara-
stíginn. „Var hann þá brattur og
hrjóstugur og illfær í hálku nema
brodduðum stígvélamönnum eða
skaflajárnuðum hestum“, segir
Gröndal. Eftir stígnum þokaði svo
verzluninni fyrst út úr miðbænum.
Jón Þórðarson setti þar á fót kjöt-
verzlun og kom þar upp fyrsta slát-
urhúsinu hér á landi. Var það á
bak við hollensku mylnuna, en hún
stóð nú sjálf alveg við alfaraveg,
þótt byggingarnefnd hefði í fyrstu
ætlað að hún yrði þarna afskekt.
Ekki bar neitt á því að hestar fæld-
ust vængjasvif og gnauð hennar.
VEÐRASAl^r er í Revkjavík eins
osf'fyrrum. Á því hefur engin
breyting orðið. Finnst mönnum
stundum nóg um afl vindanna,
þegar strokurnar standa svo eftir
götunum að þar er ekki stætt, en
allt lauslegt er á fleygiferð og
timburhúsin leika á reiðiskjálfi.
Þessi mikla orka leikur hér alltaf
lausbeizluð og aldrei hefur verið
reynt að nota hana til neins, nema
meðan vindmylnurnar tvær öttu
vængjum sínum í storminn og létu
hann snarsnúa kvörnum sínum
með hvínandi dyn.
Á. Ó.
£.■ £ £
„Vér lifum á spil!ingarö!d. .Vskan
ber ekki lengui- virðingu fyrir fór-
eldrum sínum. Æskan er ofstopafeng-
in, eirðarlaus og l’.efir ekkert taum-
hald á sér. Hún skeytir engu um
reyns'.u og þekkingu hinna eldn, Með
þessu móti íer menningin fo’göróum
og mannkynið ferst.“
Þetta er 4000 ára gömul áletrun á
stein í Egyptalandi. Sagan endurtekur
sig, því að sami er söngurinn enn í
dag.
SUÐUREYJAR eru vel kunnar úr
fornsögum vorum, eigi sízt fyrir
það hve margir landnámsmenn
komu þaðan. — Norskir víkingar
höfðu lagt undir sig eyjarnar og
Noregskonungur síðan slegið eign
sinni á þær, en það gekk á ýmsu
með yfirráðin, nema helzt á dög-
um Magnúss konungs berfætts og
Hákonar gamla. í sögu Hákonar
Hákonarsonar segir að Skotakon-
ungur vildi kaupa af honum eyj-
arnar og bað hann segja til um hve
mikið hann vildi fá fyrir þær í
brenndu silfri. En Hákon konung-
ur svaraði því, að hann þættist ekki
svo á flæðiskeri staddur með fé,
að hann þyrfti að selja hluta af
ríki sínu. Þá bjuggust Skotar til
þess að leggja eyjarnar undir sig
með hervaldi. Þá fór Hákon með
miklu skipaliði til eyjanna (sum-
arið 1263), en beið þar ósigur og
andaðist í Kirkwall aðfaranótt 16.
september þá um haustið. Friður
var saminn í Perth og samkvæmt
honum skyldi Skotakonungur fá
eyjarnar, en greiða árlegt gjald
fyrir þær. Það galzt ekki er fram
í sótti og gleymdist.
Norðmenn höfðu fest byggð um
allar hinar skozku eyjar og þar á
meðal á eynni St. Kilda, sem er
aðalevian í 16 evja klasa. sem er
40 sjómílur norðvestur af Suður-
eyjum. St. Kilda er lítil ey, ekki
nema 3 enskar mílur á lengd og 2
á breidd. Hún er ákaflega sæbrött,
en að suðaustan er vör, þar sem
liægt er að lenda í góðu veðri.
Til er lýsing á eynni frá 17. öld
eftir skozkan mann, sem Martin
hét. Þá voru eyjarskeggjar um 200.
En svo fór þeim að fækka og sein-
ast voru þeir orðnir svo fáir og
bjargræðisvegir svo erfiðir, að
stjórnin lét flytja þá alla til lands
og síðan hefur St. Kilda verið í
eyði.
Áður en Norðmenn komu þarna
bjuggu þar menn af gaeliskum
kynstofni. Af landnámi Norðmanna
á eynni fara engar sögur, en ýmis
örnefni sýna að þeir hafa átt þar
heima og ennfremur hafa fundizt
þar norrænar víkingagrafir. Árið
1784 kom út lýsing á eynni eftir
prest, sem Kenneth Macauley hét.
Segir hann þar að á eynni sé töluð
gaeliska blönduð norrænui. Gæfi'
það bent til þess að norski kyn-
stofninn hefði alltaf haldizt þar
við. Nöfnin á sumum úteyjunum
eru líka af norrænum uppruna, svo
sem Soa (Sauðey), Borera (Borg-
arey) og Stakan Armuin, sem
sennilega þýðir Ármannsstakkur.
Víða á Skotlandi og eyjunum eru
klettadrangar, sem skaga upp úr
sjónum, nefndir „stakkar“, og „ár-
manns“-nafnið lifir þar enn, en
þýðir nú hermaður eða hetja.
Nafnið St. Kilda á sér einkenni-
lega sögu. Þar sem byggðin stóð á
eynni var (og er) uppspretta og í
henni kaldavermsl, en slíkar upp-
sprettur voru í fornöld nefndar
keldur og stundum dregin af þéim
nöfn (sbr. Keldur og Kelduhverfi
hér á landi). Byggðin á þessari ey
hefur sennilega dregið nafn sitt af
keldunni upphaflega. Séra Mac-
aulay segir í lýsingu sinni að þá
sé eyjan kölluð Tobar Childa
Chalda. Orðið Tobar er gaeliska og
þýðir kelda. Childa er aðeins af-
bökun úr norræna orðinu kelda,
og Chalda afbökun úr orðinu kalda.
Childa Chalda ætti þá að þýða
keldan kalda. (Hér á landi eru aft-
ur á móti margar Kaldár). Childa
var borið fram Kilda, og hélt hol-