Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1952, Blaðsíða 7

í LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
131
lenzkur kortagerðarmaður að það
hlyti að vera pafn á einhverjum
dýrling — þeim mun fremur sem
margar uppsprettur á Bretlands-
eyjum eru kenndar við dýrlinga —
og þess vegna setti hann nafnið
St. Kilda á kort, sem hann gerði
1666. Annars var gamla nafnið á
eynni Hirt eða Hiort. Þetta nafn
kemur fyrir í Sturlungu, þar sem
sagt er frá för Guðmundar Ara-
sonar, er hann fór utan til að taka
biskupsvígslu. „Þá ganga á land-
nyrðingar, og rekur þá suðux í haf,
og verða varir við Suðureyjar og
bera kennsl á, og eru komnir við
eyjar þær er Hirtir heita.“
Það mun hafa verið svipað að
búa á Kilda og í Grímsey. Þar var
einangrunin hin sama og engar
samgöngur við land nema fjóra
sumarmánuðina. —• Fuglatekja og
eggjatekja var aðal bjargræðisveg-
urinn. Nöfnin á fuglunum voru
flest norræn. Má þar meðal annars
nefna súla, álka og langvía. Fulmar
er þar nafn á mávakyni og hefur
sennilega áður verið Fúlmár. Lund-
ann kalla þeir bougir og er það
afbökun á norræna nafninu „buga-
keri“. Er talið að það hafi verið
gerfinafn á lunda, því að sjóvíti
hafi verið að nefna hann réttu
naíni.
Á mörgum af hinum reglulegu
Suðureyjum eru nöfn af norrænum
uppruna. Lewis hét Ljóðhús, Vatrs-
ay hét Vatnsey, Sandray hét Sand-
ey, Pabay hét Papey, Lingay hét
Lyngey, Fuday hefur sennilega
heitið Útey.
Ekki er nú kunnugt hvenær
gaeliskan fékk yfirhönd á Suður-
eyjum, en þar sem Hjaltlendingar
og Orkneyingar töluðu enn nor-
rænu (norn, sem þeir kölluðu) allt
fram á 18. öld, þá má gera ráð fyrir
að það mál hafi lifað á Suðureyj-
um 2—3 aldir eftir að þær komu
undir Skotakonung 1266. Gömul
sögn hermir, að norska kynstofn-
inum hafi verið útrýmt þar, og
svipar henni til þjóðsagnar hér um
það hvernig Grænlendingum var
útrýmt. Þessa sögu ritaði vísinda-
maðurinn J. L. Campbell eftir
manni, sem alizt hafði upp á Hellis-
ay (Hellisey). Hún segir frá ung-
um manni, sem var kallaður „vafa-
sonur“, vegna þess að faðirinn hafði
ekki viljað kannast við hann. Móð-
ir hans var af norrænum ættúm
og átti heima á Barra (Barrey).
Talið var að MacNeil, höfðingi
MacNeil-ættarinnar, væri faðir
hans en vildi ekki kannast við
hann. Þegar hann sá að hann gat
ekki kveðið þenna orðróm niður,
kvaðst hann mundu kannast við
faðerni piltsins, ef hann dræpi alla
Norðmenn, sem þar áttu heima á
eyjunum.
Nú bjuggu allir Norðmennirnir
á Útey (Fuday) nema einn, sem
átti heima í Cliat á Barrey. Móðir
piltsins sagði að enda þótt hún væri
sjálf af norrænu kyni, vildi hún
heldur að öllum Norðmönnum væri
útrýmt en að sonur sinn væri föð->
urlaus. Hún ráðlagði honum að
ráðast á þá að næturlagi því að
þá væri þeir magnþrota og varnar-
lausir, enda þótt þeir væri hraustir
á daginn.
Pilturinn fór nú til Úteyjar að
kvöldi dags og drap alla Norðmenn
þar viðstöðulaust. Þá mundi hann
eftir Norðmanninum á Barrey, og
flýtti sér þangað til þess að vera
þar fyrir dagrenningu. En Norð-
maðurinn sá til ferða hans og forð-
aði sér út um laundyr að húsabaki.
Pilturinn veitti honum eftirför og
náði honum hjá Loch an Dúln í
sólarupprás. Þar tókst bardagi milli
þeirra og þegar er sólin kom upp
færðist Norðmaðurinn í aukana og
var ekki annað sýnna en hann
mundi bera sigur af hólmi. Þá
hrópaði einhver úr felum skammt
þaðan. Norðmaðurinn leit við
og í sömu svipan hjá pilturinn höf-
uð af honum. —
Þannig er sagan og Campbell
telur að hún sé sönnun þess, að
eftir 1263 hafi Norðmenn verið
þarna í minni hluta og hafzt við á
smáeyjunum hjá Barrey, en að lok-
um hafi Skotar brytjað þá niður.
Sögnina um það, að Norðmenn hafi
verið magnþrota og varnarlausir
um nætur, hafa menn reynt að
skýra með því, að það hafi þá verið
siður, eins og hjá Böskum allt fram
að þessu, að karlmenn hafi haft
ungbörnin í hvílu sinni meðan
mæðurnar lágu á sæng.
Stærsta eyjan í Suðureyjum er
Skye, sem á norrænu hét Skíð. —
Sundið milli hennar og lands heit-
ir Kyleakin, sem talið er þýða Há-
konarsund, og hafi fengið nafn af
því að þar sigldi Hákon konungur
flota sínum (Kyle = kíll, sund og
Akin = Hákon). Einhvern tíma
hefur fjöldi Norðmanna átt heima
á Skíð, það sést á því að enn eru
um 60% af örnefnum þar komin
úr norrænu. Skíð skiptist í 7 héruð
og öll héraðanöfnin eru norræn.
Höfuðættin þar er Macleod-ættin,
sem komin er af Ljóti (Leod) syni
Ólafs konungs svarta á Mön. Þessi
ætt á Dunvegan-höll, sem talin er
elzta bygging í Skotlandi. Núver-
andi höfuð ættarinnar er Flora
Macleod of Macleod og hún er 28.
maður frá Ljóti, sem ættin er
kennd við. Ljótur fekk Dunvegan-
höll með konu sinni, sem var dóttir
Macrallt (en Macrallt er talið að
þýði Haraldsson). Þetta er ekki
eina höfðingjaættin, sem brotin er
af norsku bergi. Á Katanesi er ætt-
in Gunn. Þá er Lamont-ættin (en
Lamont er sama nafnið og lögmað-
ur á norrænu). MacDönald-ættin
og MacDougalLættin eru báðar
komnar af manni sem Sumarliði
hét og dó 1164. Þá er Macqueen-