Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1953, Blaðsíða 4

830
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
leik mannlegra örlaga, en er þeir
hafa varpa<5 ljósi á þessa eymd,
eiga þeir ekki lengur samleið. Þeg-
ar er þeir hafa mætzt með skoðanir
sínar: á þessu mikilvæga atriði,
skiljast leiðir þeirra. Sartre hvetur
menn til hugrekkis í aðstöðu, þar
sem engin björg er til. Mauriac
býðuj- hina huggandi von um náð
Guðs.
„Þessi bók, sem ég rita æ upp
og allar bækur mínar falla að, þessi
alda, æ hin sama, sem rís án afláts
úr djúpi huga míns, brotnar allt af
á sama skerinu: ástinni, dýrkun
bernskunnar, æskunni, hneigð til
einhvers þess, sem virðist flýa og
ekki verður hönd á fest. Söguhetjan
í Le Noeud de vipéres túlkar rót-
gróna kennd mína, er hann talar
um Maríu litlu, dóttur sína og syst-
urson sinn, Luc. Og „ófreskjurnar",
sem ég hlýt ámæli fyrir að lýsa,
eru engar ófreskjur, nema að því
leyti sem þær eru sem barn þetta,
sem vill ekki deya, geislandi enn
af því, sem Claudel kallar „eilífa
bérnsku Guðs“. Við menn erum
lítils megandi, leiksoppar kynleg-
ustu mótsagna, meðvitandi van-
máttar okkar að lifa að fullu örlög
okkar, en við kunnum samt að
finna frið og hamingju, ef við tök-
um lögmáli Drottins, Jesú, sem
dáinn er til þess að bjarga heimin-
um frá syndum mannanna.“
Allt það, sem Henri Lefévre kall-
aði fyrir skömmu „borgaralegt
raunsæi“ Mauriacs, þar sem hrylli-
legustu harmleikir gerast, er gagn-
sýrt „af náðinni, ósýnilegri í rit-
verkinu, en allt af til staðar“. Hér
er kaþólskur rithöfundur á ferð.
//=//
Rithöfundurinn Mauriac eys af
brunnum trúarinnar og hefur aldr-
ei verið lokaður, fyrir þeim straum-
um bókmennta okkar, sem eru af
trúarlegum innblæstri- Verk hans
ber rr^erki ^iðameistaranna frá 17.
öld, rétttrúnaðar frá Bossuet,
strangleika „jansenismans“ og
„quietismans" frá Fénelon..! hon-
um tengjast stefnur, sem á seytj-
ándu Öld urðu tilefni ákafra deilna.
Sumar af stefnum þessum voru
sakfelldar, og Mauriac sakfellir
þær sjálfur, en þær gefa ritum hans
frumlegan blæ.
Leikni hans í sálgreiningu, að
fletta ofan af kaunum hjartans
þar sem vella leyndustu ástríður,
sem oft þola ekki dagsins ljós, ljós-
ið, sem hann varpar á hið gruggug-
asta hugarfar, öryggi hans í að
lýsa baráttu ástríðnanna má að
nokkru þakka siðameisturum og
predikurum klassiska tímabilsins.
Þeir báru einkenni síns tíma og
höfðu komizt til merkilegrar þekk-
ingar á mannssálinni. Mauriac hef-
ur lesið Saint Frangois de Sales og
La Bruyére.
Hann hefur einnig lesið Bossuet
og rit hans uin girndina, en þar er
lögð áherzla á nauðsyn þess að
bægja burt úr lífinu öllu því, sem
er ekki kristilegt, og beita holds-
fýsnina þeirri hörku, sem nauðsyn-
leg er til hjálpræðis. í Le Fleuve
de feu sigrast hin munuðlífa Giséle
de Plailly á sjálfri sér, á ástríðum
sínum og finnur frið í Guði.
Við kynni sín af Pascal og Racine
hefur Mauriac orðið fyrir áhrifum
af frönskum jansenisma. Kenning
stefnu þessarar var sett fram 1640
af Cornelius Jansen, biskupi í Ypres
og tekin upp aftur af Saint-Cyran
ábóta og Port-Royal. Samkvæmt
henni er vilji mannsins aldrei frjáls,
en ýmist háður girndinni eða náð-
inni, sem er yfirnáttúrleg hjálp
veitt mönnum af guði þeim til
hjálpræðis, þ. e. a. s. svo að þeir
megi lifa að fullu örlög sín. Gangi
maðurinn svo langt í „sjálfselsku,
að hann virði Guð að vettugi“, eins
og heilagur Ágústínus segir, þá
hefur Guð neitað honum um náð-
ina til þess að selja hann á vald
ástríðnanna, því að maðurinn þarf
á hjálp Guðs að halda til þess að
standast aðdráttarafl syndarinnar.
En Guð getur neitað réttlátum um
hjálp sína og veitt hana glæpsam-
legum samkvæmt æðsta vilja sín-
um. Órannsakanleg eru rökin fyrir
kjöri útvaldra- Margar persónur í
sögum Mauriacs hljóta einmitt náð-
ina. í „Leá Anges noirs“ ber Gabri-
el Gradére, andstyggilegur siðleys-
ingi og síðar morðingi, þegar merki
náðarinnar, er hann um miðja nótt
vinnur góðverk í þágu ungs prests,
en hjá honum fær hann svo hæli
til að deya í Drottins friði. Hin
átakanlega játning í „Le Noeud de
vipéres" fullkomnast í sjálfsafneit-
un og undirgefni undir Guðs vilja.
Svo sem René Lalou hefur bent á,
er Thérése sjálf barn jansenismans
og Racines. Hún hefur farið á mis
við náðina. Mauriac játar, að hann
„hafi ekki komið auga á þann prest,
sem tekið gæti skriftir af henni“.
Loks eru persónur Mauriacs ekki
með öllu ótengdar „quietismanum“,
stefnu, sem fordæmd var af ka-
þólskum á Frakklandi á 17. öld.
Samkvæmt henni var stöðug leit
siðferðilegrar fullkomnunar og
neyzla sakramentanna ekki leiðin
til náins sambands við Drottin. —
Mauriac segir á einum stað: „Engin
af persónum mínum, jafnvel þegar
Guð virðist þeim ókunnur, lokar
fyrir sér einu leiðinni til himna,
þessari þröngu glufu, sem hleypir
inn einum geisla. En trú þeirra er
ekki annað en hinzta vonin, sem
þær sleppa ekki. Þessi trú svarar
engri spurningu, sérstaklega svar-
ar hún ekki höfuðspurningunni um
leyndardóm hins illa.“
//=//
Þessi mismunandi áhrif, sem
tengjast, blandast og gefa verki
Mauriacs sérkenni sitt, eru í raun
réttri sá lykill, sem gerir mönnum
unnt að skilja gildi heildarverksins.
„Náðin: þetta er það, sem opnar
mörgum skilning og sviptir marga