Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.1953, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
331
skilningi á þeim hveríula heimi,
sem ég heí hugsað upp. Sé heimur-
inn án Guðs, mannkynið án sálar,
virðist mér það, sem eftir er, einkis
vert eða öllu heldur óraunverulegt,
bókstaflega án tilveru. Þetta gerir
mér kleift að skilja, að einmitt
vegna þessa kafnar guðleysinginn
i andrúmslofti verka minna. Hljóti
cg ámæh hans vegna aðferða
minna, stafar það af því, að hugur
hans vcrður aldrei gripinn af sög-
urn, þar sem allar persónurnar falla
undir eina söguhetju, en hann trúir
ekki á tilveru hennar, því að hún
er engin önnur en mannssáhn,
syndug og endurleyst“. Þannig
skilgreinir Mauriac andrúmsloft
verka sinna um leið og hann rétt-
lætir form þeirra. Er nú samt víst,
að listamaðurinn, rithöfundurinn
hafi ckki brugðizt hinum kristna
siðameistara?
//=//
Búast hefði mátt við að finna í
sögum Mauriacs minnistæðar sann-
kristnar persónur. En svo undar-
iega bregður við, að Mauriac hefur
ckki kunnað að skapa hjartahrein-
ar persónur til mótvægis við þær
söguhetjur, sem háðar eru freist-
ingum sínum og löstum. Aðeins ein
persóna, alger aukapersóna, Marie
Ransinangue í Le Fleuve de feu
hggur á bæn í klaustri og þjáist
til að afplána syndir þess manns,
sem hún ann. Allar aðrar persónur
réttlæta þessi ummæh Mauriacs
um verk sitt: „Skáldsögurnar voru
samdar á timum óróa og, cins og
Pascal sagði, mikils vonleysis, hvaö
guðstrú áhrærði“. Ennfremur: „Ég
hugði, að Mozart, sem opnaði
mér dyr paradísar sinnar, mundi
skyndilega sleppa inn í verk mitt
cnglum, sem ckki væru svartir. En
jafnskjótt sem ég tek að vinna,
tekur allt á sig persónulegan blæ
minn. Fegursíu persónur minar
laugaii: t*ruaveíju brétomst&.n6ljosi,
sem mér er eiginlegt og ég ætla
ekki að verja — en er blátt áfram
mitt“. Brigitte Pian, Thérése Des-
queyroux, Blaise Coúture, hin öm-
urlega fylking i „Les Anges noirs"
og „Les Mal-aimés“, aumir synd-
arar, skera sig aðdáunarlega úr
heildarmyndinni, sem á slær vitis-
bjarma. Trúin dugir þeim skannnt,
og aldrei sjást þeir að baráttu fyrir
hjálpræði sínu. Á lifsferli sínum
standa þeir undir oki örlaganna.
Ekki verður fylgt neinni innri þró-
un með þeim. Þeir eru staðnað
þjóðfélag, þar sem persónulegt
frelsi er ekki til.
Sartre hefur sundurgreint vægð-
arlaust „aðferð“ Mauriacs og álasað
honum ákaflega fyrir að hafa svipt
persónur sínar frelsi. Hann bendir
á, að þær ráði scr aldrei sjáifar.
Þær ráðast allt af fyrir afskipti
höíundar af sam\dzku þeirra. „Við
viljum sjá persónurnar í verkum
sínum. Viíjið þið, að persónur yðar
verði lifandi? Sjáið þá um, að þær
verði frjálsar.... Ekki skal skil-
greina, því siður útskýra.....að-
eins sýna ástríður og athafnir, sem
ekki var unnt að sjá fyrir....“ En
Mauriac ann ekki persónum sínum
þessa frelsis. Rétt í upphafi leiks
eru endalokin ákveðin. Þetta kem-
ur þegar ljóslega fram í Génitrix,
þar sem Mathilde á enga framtíð,
en er sem dauð, þar sem Félicité
Cazenave „finnur, að það er gott,
að hún kveljist fyrir son sinn“, og
Mauriac bætir við til að gera sig
skiljanlegan: „en hún veit ekki, uð
hún cr lcrossfest.“ Árangur þcssarar
utanað komandi ákvörðunar per-
sónanna sviptir okkur þeirri
ánægju að sjá þær birtast smám
saman, taka, eftir því scm á verluð
líður, á sig þá mynd, sem við geym-
um síðan af þeim. Þær eru aldrei
„summa cigin óhappa sinna“ eins
og persónur Faulkners, sem Sartre
vitiiar i Aldrei virðist sem þær noti
fífcls: taö, sfcm kiistíiujaa. tr véitt
að velja á milli góðs og ills. Þar
sem þær neyta aldrei hins frjálsa
vals, eru þær í raun ekki í samræmi
við kristilegan skilnihg á mannin-
um.
Þessi er skýringin á einu af éin-
keimum skáldsagna Mauriacs. —
Söguhetjurnar eru kúnnar þegar i
upphafi og breyta þannig, að þær
séu í samræmi við 'þá skilgróin-
ingu, sem þær hafa þegar hlotið.
Ef til eru tvær undantekningar,
samsvara þær einmitt þeim tveim
ritum, sem bezt eru tahn. Thérése
Desqueyroux og aðalpersónan í
„Le Noeud de vipéres“ þola raunir,
sem brevta þeim. Hinir þróast aft-
ur á móti svo lítið, að sinnaskipti
þeirra á síðustu stundu koma okk-
ur alveg á óvart. Ekkert bafði búið
okkur undir þau, og við tökum
þeim með 'slíkum efasemdum, að
allar skýringar Mauriacs verða
máttlausar. Þó að ekki beri að
neita siðrænum tilgangi ritanna,
má telja að hjá Mauriac hafi rit-
höfundurinn, listamaðurinn, borið
siðameistarann ofurliði.
//=//
Mauriac er frábær listamaður.
Skáldið kemur stöðugt upp í hon-
um, og mál hans, skýrt og tært, á
hljóma, sem honum einum eru eig-
inlegir. Stílhnn fær verkinu sér-
stakan heildarsvip. Hann er ekki
margslunginn, en nær stundum
fyllingu, sem einstæð er í lausu
máli nú á tímum. Átakanlegum
þjáningum cr lýst af samræmi í
miklu ljóði, óbundnu i máli. Að
hljómfalli málsins minnir Mauriac
oft á Chateaubriand, einn hinna
miklu méistara Frakka i lausu
máli.
Mauriae liefUr náð sliku vaídi á
mál og stíl, að honum hefur verið
kleift að draga upp óvlðjafbanlegar
persónumyndir, sóm greinást frá
döldiúu! bakgrúmn ’tilielliúnar
stéttaí, bcfgaíastétfijkráiái*.