Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1953, Blaðsíða 14

r 500
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
um eins og eðlilegt var. Þessi tvö
skiptin voru einu skiptin, sem
nokkur lykill eða lyklar fóru af
hring þessum, og hafði ég þó notað
hann í mörg ár og notaði hann
mörg ár eftir þetta.
Ég gat ekki og get ekki hugsað
mér, að ég hafi í einhverri leiðslu
og óafvitandi tekið lykilinn af
hringnum. Ég held ekki heldur, að
nokkur maður, sem hefði verið í
mínum sporum, hefði litið svo á.
Það verða þeir að gera, sem reyna
í lengstu lög að komast hjá því að
trúa því, sem er jafn óvenjulegt.
Ég fór að leita, eða að reyna að
leita, skýringar á þessu. Svo stóð
á í þetta sinn, að ég var af sér-
stökum ástæðum mjög á báðum
áttum um hvort ég ætti þá að fara
til Hafnar í sumarleyfi mínu. Kona
mín, sem var rúmföst vegna veik-
inda, hvatti mig til fararinnar en
ég latti, og vorum við að tala um
þetta rétt áður en ég fór niður á
skrifstofuna. Skipsferðin var að
fáum dögum liðnum. Þegar ég fór
í þessi ferðalög var ég ávallt vanur
því að skilja einmitt þennan lykil,
peningaskápslykilinn, eftir í hönd-
um þess skrifstofumanns, sem tók
við sjóði embættisins og hafði fjár-
reiðurnar með höndum í fjarveru
minni. Það er sjálfsagt vegna þess,
að ég er ekki uppnæmur fyrir því
þó sitthvað „dulrænt“ hafi komið
fyrir mig eða aðra, að ég leit svo
á og lít svo á enn, að þetta að pen-
ingaskápslykillinn fór með þessum
undarlega hætti af hringnum hafi
átt að skilja sem hvatning til mín
að fara í þetta ferðalag. Verður
hver svo að trúa því, sem honum
þykir trúlegast. En áður en ég skil
við þessar frásögur ætla ég að
reyna að gera þessa skýringartil-
raun mína eitthvað skiljanlegri.
"k "k "k
Efnið er orkusveiflur eða gerð
þess stafar af þeim. Breytist þessar
sveiflur breytist efnið og getur orð-
ið þannig að vér skynjum það ekki.
Vér vitum um margvíslega orku,
sem dynur á líkama vorum án þess
að vér skynjum hana eða verðum
varir við hana, enda þótt hún sé
furðulega aflmikil. Til dæmis má
nefna útheimsgeislana. Þetta eyk-
ur nokkuð skilning vorn á viðbær-
unum, er ég sagði frá, þegar lykl-
arnir fóru af hringnum og þegar úr
Þórðar losnaði af ásnum. Sveiflu-
hraði efniseindanna breyttist snögg
lega og svo mjög, að það varð ekki
fast í vorum skilningi. Þetta er í
raun og veru ekkert óskiljanlegra
í sjálfu sér en er vér t. d. bræðum
fast efni eða ís verður að gufu
vegna hita. Menn sjá ekki heldur
t. d. hinn venjulega viðburð, að
sjórinn gufar upp daglega. En vér
fáum séð þetta þegar mikið frost
er. Þá sjáum vér ef logn er sjóinn
rjúka, gufan streymir frá honum
upp í loftið eins og verið sé að
kynda undir honum.
Vér byggjum og verðum að
byggja á orsakalögmálinu. Og vér
greinum milli vitrænna og óvit-
rænna orsaka. Þegar kynt er undir
katli, sem vatn er í og gufa mynd-
ast, teljum vér víst, að vitsmunir
vorir eða annarra manna hafi
stjórnað þessu. Orsökin er vitræn.
En þegar gufuna leggur upp frá
sjónum teljum vér orsökina óvit-
ræna, sem sé, að þá hafi náttúru-
lögmálin ekki verið tekin í þjón-
ustu mannlegra vitsmuna. Það sem
kallað er tilviljanir á sér auðvitað
orsakir, en þær eru óvitrænar. Vér
miðum allt í ríki náttúrunnar við
oss sjálfa. Mannlegi mælikvarðinn
er ávallt notaður, hvort sem er um
hæð, breidd eða lengd að ræða. Svo
er einnig um hinar andlegu gáfur,
vitsmunina. Vér miðum við mann- ,
lega vitsmuni, er vér leggjum dóm
á hvort eitthvað sé vitsmunum
gætt, og um það á hve háu eða
lágu stigi þeir vitsmunir sé, er vér
athugum, eða hvort vitsmunir sé á
bak við eitthvað, sem gerist eða
hefur gerzt. Þegar vér teljum, að
stefnu sé haldið að ákveðnu marki,
erum vér vissir um, að þar sé
áform, tilgangur á bak við, er vits-
munir stjórni. Vér dæmum frá
reynslu sjálfra vorra. Það er mann-
legi mælikvarðinn.
Er ég svo með þetta fyrir augum
vík að viðbærunum þremur, sem
ég sagði frá hér að framan, þá tel
ég víst, að breyting hafi af ein-
hverjum orsökum orðið á sveiflu-
hraða efnisins í lyklahringnum og
ásnum eða króknum, sem úrið hekk
á. Einnig tel ég víst, að um þetta,
sem þar var lýst, hafi engin tilvilj-
un, óvitrænar orsakir, ráðið. Þetta
álykta ég af því, að þar hafi verið
tilgangur á bak við, vitrænar or-
sakir, vitsmunir verið að verki.
Hitt legg ég engan dóm á hverjir
þeir vitsmunir voru.
Þeir, sem leggja trúnað á að
þessir óvenjulegu atburðir hafi
gerst verða að velja milli þess, að
dulvitundin, þessi lítt þekkti þátt-
ur vitundar mannsins sjálfs, sem
óneitanlega ræður yfir ýmsum gáf-
um öðrum en þeim, sem dagvitund-
in er gædd, hafi verið þarna að
verki, eða að öðrum kosti einhver
utanaðkomandi vitsmunavera. Mér
virðist augljóst samband milli þess-
ara þriggja viðbæra. Þau eru svo
svipuð, sama eðlis og miða að mér
sjálfum. Þess vegna hallast ég
fremur að síðari tilgátunni.
í innsta eðli sínu eru öll fyrir-
bæri í ríki náttúrunnar jafn dular-
full, jafn óskiljanleg. Það sem vér
teljum oss skilja er það, sem sam-
rýmist heimsmynd vorri eins og
hún er — oftast eins og vísindin á
hverjum tíma kenna oss, að hún
sé. En heimsmyndin hefur breyst,
eftir því, sem nýar og nýar athug-
anir eru gerðar, sem vísindin taka
til greina. Því meira, sem hinar nýu
athuganir raska hinni ríkjandi