Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.1953, Blaðsíða 6

524
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
„Skemmtilegt er myrkrið'
Jurtir þuría myrkur til að geta blómgast ■
EF jörðin nyti ekki sólarljóssins,
mundi enginn gróður þr'fast á
henni. Og þá mundi ekki vera hér
neitt dýralíf heldur, því að undir-
staða dýralífsins er jarðargróður.
Hér væri því ekkert líf.
En nú kemur hið einkennilega
upp úr kafinu að jurtir geta ekki
þrifizt nema því aðeins að þær fái
hæfilega mikið myrkur. Til þess að
jurtirnar geti afkomendur, verða
þær að bera fræ, en fræin koma
venjulegast af blómum. En það er
undir myrkrinu komið hvort jurt-
irnar geta blómgvazt.
Það eru nú 33 ár síðan að menn
komust að þessu, að lengd dags og
nætur hefur úrslitaþýðingu fyrir
allan jurtagróður. Menn hafa kall-
að þetta fyrirbæri „photoperiod-
ism“, en eru enn engu nær um
hvernig á þessu stendur. Sumar
jurtir blómgvast á vorin, þegar
daginn fer að lengja. Aðrar þurfa
á meira náttmyrkri að halda og
blómgvast ekki fyr en á haustin.
Hver tegund þarf sinn vissa myrk-
urtíma til þess að geta blómgvazt.
Þetta er svo lögmálsbundið, að
heilbrigðar jurtir blómgvast ekki
nema því aðeins að þær fái hæfi-
legt myrkur. Og þegar þær geta
ekki blómgvazt, þá bera þær heldur
ekki fræ, og svo deya þær út á
þeim stað. Og þetta ræður öllu um
það hvar á hnettinum hver jurt
getur þrifizt. Sumum henta stuttar
nætur, aðrar þurfa langar nætur.
í hitabeltinu er ekki mikill mun-
ur á lengd dags og nætur. Allan
ársins hring, svo að segja, er bjart
hálfan sólarhringinn, en dimmt
hinn helminginn. Öðru máli er að
gegna þegar sunnar eða norðar
dregur. Þá verða sumardagarnir
langir en næturnar stuttar og sums
staðar er engin nótt vikum saman.
Á þeim slóðum geta þess vegna að-
eins þrifizt þær jurtir, sem þuría
skamman myrkurtíma til þess að
geta blómgvazt.
Sykurreyrinn þarf 12 stunda
myrkur á sólarhring til þess að
þroskast og þess vegna þrífst hann
hvergi nema í hitabeltinu. Sé hann
fluttur til tempruðu beltanna deyr
hann út, vegna þess að hann fær
ekki nógu mikið myrkur þar. Aftur
á móti eru svo aðrar jurtir, sem
ekki þurfa nema níu stunda myrk-
ur. Þær geta tímgazt alla leið norð-
ur (eða suður) á 50 br.gr. vegna
þess að þar kemur níu stunda nótt
í ágúst og jurtirnar hafa því nægan
tíma til að blómgvast og bera fræ
áður en frostin koma. En þar fyrir
norðan (eða sunnan) kemur níu
stunda nóttin svo seint, að fræin ná
eigi að fullþroskast. Jurtir, sem
vaxa villtar í heimskautslöndun-
um, þurfa aftur á móti ekki nema
á rökkri að halda til þess að geta
blómgvazt og borið fullþroskað
fræ.
Prófessor A. W. Naylor við há-
skólann í Yale hefur nýlega ritað
grein um þetta og er efni hennar
tekið upp í blað, sem Sameinuðu
þjóðirnar gefa út í París (Unesco
Courier), og segir þar meðal ann-
ars svo:
Það var furðuleg uppgötvun er
menn fundu að það er náttmyrkrið
og lengd þess, sem ræður því að
jurtir bera blóm og fræ. Og þá lá
fyrir að rannsaka hvernig á því
getur staðið áð myrkrið hefur svo
mik'a þýðingu fyrir allan jarðar-
gróður. Myrkrið er í sjálfu sér ekki
annað en skortur á ljósi. En hvað
er það, sem fer fram í myrkrinu og
fær jurtir til þess að blómgvast og
bera fræ?
Gróður er ekki annað en efna-
breyting. Getur myrkrið þá valdið
þeirri efnabreytingu í jurtunum að
þær fari að blómgvast? Spurning-
in þótti í fyrstu nokkuð hjákátleg,
en þessu er þó þann veg farið. Hitt
vita menn ekki, hvaða efni er hér
um að ræða, en það er enginn efi
á að það er til.
Prófessor Knott við Cornell há-
skólann í Bandaríkjunum komst
fyrstur manna á snoðir um þetta.
Hann hafði verið að gera tilraunir
með spinatplöntur, sem blómgvast
á sumrin þegar dagur er langur og
nóttin stutt. Hann skyggði á plönt-
urnar nokkra stund á hverjum
degi, hafði þær í myrkri, og breytti
þannig hlutfalli dags og nætur. —
Þetta hafði engin áhrif. Plönturn-
ar þroskuðust jafn eðlilega og áður.
Þá tók hann það til bragðs að
lengja birtutímann með ljósum, og
þá hættu plönturnar að þroskast.
Á þessu mátti sjá, að áhrif myrk-
ursins ná aðeins til jurtablaðanna,
en ekki til fræberanna nema í gegn
um blöðin.
Prófessorarnir Hamner og Bonn-
er við háskólann í Chicago gerðu
frekari tilraunir í þessa átt og þeir
komust að raun um, að það er ekki
nauðsynlegt að öll plantan njóti