Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.1953, Blaðsíða 10

528
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
kvennavinnu, þá er farið að venju,
sem ef til vill er ekki rétt að öllu
leyti því að áreiðanlega hafa ver-
ið til „oddhagar“ konur á öllum
tímum, og eins er það vitað að
karlmenn hafa jafnan ofið hér á
landi að minnsta kosti til jafns við
konur, og er þá ekki ólíklegt, að
sumir hafi fengizt eitthvað við það,
sem nú mundi vera kallaður list-
vefnaður, og verður hér á eftir
bent á eitt dæmi því til sönnun-
ar. Útsaum, flosvefnað og spjald-
vefnað, verður líklega að láta kon-
unum einúm eftir og eins knipl-
ingana ,en meðal þess, sem finnst
prjónað, gætu karlmenn átt ein-
hvern hlut, því að þeir hafa verið
til, sem voru hreinir snillingar með
prjónana sína. — Ekki má skilja
þessa athugasemd svo, að verið sé
að gera hlut kvennanna minni,
heldur þannig, að bæði kynin muni
hafa hjálpast að við þessi verk
eins og flest önnur, og að ekki sé
auðvelt — eða jafnvel rétt — að
gera þar upp á milli.
Eitt er það í þessu sambandi, sem
vakið getur nokkra umhugsun, en
það er sú staðreynd, að þessi heim-
ilisiðnaður íslendinga, sem oftast
ber vott um mikla menningu og
fágaðan smekk, er að mestu verk
alþýðunnar og tilorðinn einmitt á
þeim öldum, sem fræðimönnum
nútímans er svo gjarnt að kalla
„niðurlægingartímabil“ í þjóðlíf-
inu. Verkin, þessi tiltölulega fáu,
sem varðveitzt hafa, virðast þó
með tilveru sinni einni saman bera
þögult en ómótmælanlegt vitni um,
að þessi margumtalaða niðurlæg-
ing hafi kannske ekki verið alveg
eins ægileg og af er látið. Fólk, sem
er að veslast upp af kúgun, sulti,
fáfræði og allskonar óáran, skapar
ekki svona hluti, til þess útheimtist
meiri lífsgleði, þróttur, ímyndun-
arafl og sjálfstraust, en hægt er að
búast við hjá menningarsnauðum
og örvingluðum hungurlýð. Engum
mundi detta í hug að kalla t. d.
öndvegisskáld 17. aldarinnar „nið-
urlægingar-skáld“, en verkmenn-
ing alþýðunnar frá sama tímabili
ber ekki á sér merki niðurlæg-
ingar frekar en skáldskapur þeirra,
að svo miklu leyti, sem hægt er
að dæma af hlutum þeim, sem vér
enn höfum fyrir augum, en vitan-
lega er það ekki nema örlítið brot
af því sem tímabilið hefur fram-
leitt.
2.
Salurinn, sem tekur við, næst
fyrir innan „Fornöldina“, hefur
hlotið nafnið „Vefjarstofan“, eftir
hinum forna kljásteinavefstól,
sem þar er til sýnis að vestanverðu
við inngangsdyrnar. Ekki verður
sagt með vissu hversu gamall hann
er. Hann hefur verið gerður upp
að nokkru leyti. Og stendur nú
með voðinni í, eins og hann hefur
verið, þegar hann enn var í notk-
un, en brekánin og reflarnir, sem
hanga á veggjunum, sýna, hvað
hægt var að framleiða með þessu
frumstæða áhaldi, því að gerð hans
er sú sama og verið hefur til
forna, er vaðmálin voru aðalgjald-
miðill landsmanna, og síðar allt
fram til um 1800. En seinunnið
verk hefur vefnaðurinn verið. Sagt
er að vefarinn hafi orðið að ganga
eina þingmannaleið kringum vef-
stólinn fyrir hverja alin, sem hann
óf, og þó það kunni að vera eitt-
hvað orðum aukið, þá er það víst,
að verkið hefur útheimt mikla
þolinmæði og erfiði.
í nánd við vefstólinn eru önn-
ur tóvinnuáhöld, eins og hala-
snældur, rokkar, togkambar,
kembulár o. fl. — Á veggnum,
austan megin ingangsins hanga tvö
stór brekán með brekánsvefnaði.
Þau eru þverröndótt og gefa ágæta
hugmynd um gerð þessara ábreiða,
sem sjálfsagt hafa verið algengast-
ar á rúmum alþýðunnar áður fyrr.
— Á austurveggnum hanga 7 kross-
ofnar ábreiður. Sú fyrsta er talin
vera frá fyrri hluta 19. aldar, ofin
af Ólöfu Jónsdóttur, móður séra
Þórarins Erlendssonar á Hofi í
Álftafirði, þrjár eru ofnar af Guð-
rúnu, konu Rustikusar bónda
Björnssonar á Fossvöllum í Jökuls-
árhlíð um 1780, hinar þrjár eru frá
svipuðum tíma, er ein úr Húna-
þingi, úr búi Björns Olsens á Þing-
eyrum, önnur er úr Breiðafirði og
sú þriðja af Vestfjörðum.
Á vesturveggnum eru fyrst tvær
ábreiður salonsofnar, líklega frá
fyrri hluta 19. aldar, þá er gömul
og slitin glitofin ábreiða, sem Jón
Sigurðsson forseti átti og hafði bak
við skrifborð sitt, þá krossofin á-
breiða með ártalinu 1839, sú næsta,
líka krossofin, og með fangamörk-
um Stefáns amtmanns Stephensens
á Hvítárvöllum og konu hans,
Guðrúnar Oddsdóttur. En Þórður
Sveinbjörnsson, ritari amtmanns,
síðar sýslumaður og háyfirdómari,
óf ábreiðuna. Þar næst koma tvær
ábreiður, útsaumaðar með augn-
saumi, hinir beztu gripir, eru þær
báðar úr Eyjafirði. í þá stærri er
saumað „Dómhildur Eiríksdóttir
1751“. En sú Dómhildur var síð-
asta kona Þorsteins prófasts Ket-
ilssonar á Hrafnagili og dó 1805.
— Auk þessa hanga á veggjunum
nokkur sessuborð, ýmist með
krossvefnaði eða krosssaum o.
fl. smávegis. Yfir innganginum að
næsta sal er rekkjurefill, glitofinn
frá 17. öld. Hann er frá Þorbergs-
stöðum í Dölum.
Af tréskurði eru hér svo margir
hlutir, að ekki er hægt að benda
á nema tiltölulega örfáa. — Við
vegginn að austan við innganginn
stendur útskorinn rúmstokkur með
ártalinu 1746, frá Laufási, og er
sagt, að Tryggvi Gunnarsson
bankastjóri og Þórhallur biskup
séu báðir fæddir í því rúmi. Stólp-
arnir (mararnir) eru mikið út-