Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1953, Blaðsíða 4

554
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
bókin, sem gefur hinum norrænu
þjóðunum samfellt yfirlit um
framsókn fslenzkrar menningar.
Já, ég hef nú orðið margorður
um þettaf en ég mátti til að segja
það, því að það kemur einnig hand-
ritamálinu við. Á grundvelli þess-
arar starfsemi sinnar er það, að
Bjarni hefur tekið handritamálið
að sér, talað og skrifað um það i
mörg ár, deilt og sannfært menn
kvöld eftir kvöld í samkomuhús-
um‘víðsvegar um Danmörk, skrifað
um það í blöð og tímarit, fórnað
öllu sínu fyrir hið mikla þjóðernis-
mál: Öll íslenzk handrit eiga að
sendast heim. Og ég get fullvissað
alla ufn, að hann hefur sannfært
fjölda danskra manna um að þetta
sé sanngjarnt og réttmætt.
En svo kom áróður prófessor-
anna, sem er hættulegri en margur
hyggur. Þá gekk Bjarni til vígs við
þá, ekki aðeins með blaðagreinum,
heldur með þessari bók, sem hann
er að gefa út, þar sem saga hand-
ritanna er rakin, og hinar fölsku
og staðlausu staðhæfingar prófess-
oranna reknar ofan í þá. Mér finnst
að ísland megi metnast af að eiga
svo hugrakkan og skeleggan son,
sem alltaf er reiðubúinn til þess að
fórna vinsældum sínum í Danmörk
og á Norðurlöndum, þegar um heill
og heiður íslands er að tefla.
Mér fannst það skylda mín að
segja þetta nú, úr því að mér gafst
tækifæri til þess. Ég fullvissa menn
um, að meðal norrænt hugsandi
manna í Danmörk hefur Bjarni
verið ímynd íslands. Og vegna rót-
gróinnar þekkingar sinnar á nor-
rænni menningu — eins og t. d.
kemur fram í bók hans „Rejser
blandt Frænder“ — leyfist honum
að vera berorður. Allir vita, að hin
eldheita barátta hans fyrir endur-
heimt handritanna byggist á — og
réttlætist af norrænni hyggju.
Þetta þyrfti íslandsdeild Norræna
félagsins að vita. Norræna félagið
og Norðurlandaráðið eru hvorki
hrá né soðin í þessu máli. Þau þora
ekki að taka afstöðu, eru hrædd
um að það spilli einingu Norður-
landa og vináttunni við Danmörk.
Ég vil gjarna brýna það fyrir
deildum norræna félagsins á ís-
landi og í Danmörku, að ef eining
á að nást upp á þær sRýtur að kæfa
niður réttlæti og heiðarleg reikn-
ingsskil milli Danmerkur og ís-
lands, þá hefur þessi félagsskapur
fyrirgert tilveru sinni, þá er hann
aðeins til tjóns, villir mönnum sýn
eins og gamli „skandinavisminn",
er „Lygin í veizluklæðum“. Ég
beini orðum mínum til deildar
Norræna félagsins á íslandi: Nú er
stundin komin til að sýna hinn
sanna norræna hug, og setja ís-
lands vegna efst á stefnuskrána:
Endurheimt allra handritanna! —
Upplýsið málið, berjizt fyrir því,
sendið út um öll lönd bæklinga um
það, hvernig íslendingar líta á mál-
ið. Og svo geta Danir komið með
sínar mótbárur. Hið mikla félag
ætti að þola slíkar rökræður án
þess að eining Norðurlanda springi.
Norræna deildin í Reykjavík á að
gæta hagsmuna íslands. Hún á að
vera rödd íslands.
- -
Ég stend hér mitt í slésvíksku
baráttunni. Vér berjumst fyrir því,
að danska þjóðarbrotið þar losni
undan ánauð Þjóðverja og vér vilj-
um breyta hinum þýzklunduðu
Slésvíkurbúum í danska borgara.
Þetta er aðalviðfangsefni mitt.
Og af þessu hef ég skilið, að það
er íslendingum jafn hjartfólgið
mál að fá handritin heim til sín,
eins og okkur er það að endur-
heimta Suðurslésvík. „Vituð þér
enn, eða hvat?“ eins og stendur í
Völuspá.
Hér skal svo staðar nema. Ég bið
að heilsa íslenzku þjóðinni. Það
hefur skeð margt og mikið í fram-
þróun hennar síðan hún varð frjáls,
sem ég skil ekki, en það er annað
mál. En frelsisbarátta þjóðarinnar
um aldaraðir hefur oft svalað og
fróað sál minni. Þegar yfirstéttin
eða leiðtogarnir brugðust eða vissu
ekki hvernig þeir áttu að snúa sér,
þá var það almenningur, sem
bjargaði landinu með fastheldni
sinni við fornan arf, það voru hinir
mörgu og óþekktu, sem bjuggu á
afskekktum bæum undir Helgafelli
og Vatnajökli. Og svo voru það
máske rímurnar, jú, og sögumar,
Vísnabókin, Vídalínspostilla, Pass-
íusálmarnir.... aðallega rímurnar
og lausavísurnar, því að þær náðu
til hjartnanna, hvort sem þær voru
„lærðar lítt“ eða dýrt kveðnar. —
Rímurnar voru bæði dægrastytting
og menntandi. í þeim var málið
meitlað, í þeim var það gert lipurt
og létt, í þeim fekk það sérstakan
hljóm og furðuleg geislabrot. Hugs-
ið um Jón Hallsson. Munið hvað
sjálfur Jón Arason sagði um hann:
Hallsson hróðrar snilli
hefir kunnað fyr sunnan.
Rímurnar voru bæði fátæklegar og
fjölskrúðugar. Ég hef aldrei getað
fyrirgefið Jónasi fyllilega að hann
réðist á rímur Sigurðar Breiðfjörð
í „Fjölni“. Að vísu hafði hann rétt
fyrir sér, en hann kom ekki auga
á það, sem mestu máli skifti, að
rímurnar höfðu bjargað tungunni
á dönsku tímunum. Auðvitað var
þeim það ekki eingöngu að þakka,
en þær voru sterkasta vígið. Móð-
urmálið var þjóðinni lífsins brauð
í hungri og neyð, í eldgosum og
harðindum. Miklu var hin varnar-
lausa þjóð rúin: bjargræðisvegum
og handritum, en aldrei var hægt
að svifta hana móðurmálinu —
móðurmálinu, sem er á hinum ís-
lenzku handritum, ýmist í meitluðu
mæltu máli eða í hrynjandi hátt-
um. Sama málið, sem maður heyrir
um þvert og endilangt ísland,
hljómar einnig í handritunum í