Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1953, Síða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
765
Bessastaðir 1834 (mynd úr bók Barrows)
svo verið að smáklastra í hana, en
biskupar telja hana þó óhæfa til
messugerðar. T. d. segir Ólafur
biskup Gíslason 1751 að þá sé
kirkjan gagnfúin og ekki messu-
fær vegna leka, „víða fýkur inn um
hana og á prófastur erfitt með að
verja sakramentið“. Eftir það fer
svo fram meiri háttar viðgerð á
kirkjunni, og segir Finnur biskup
Jónsson 1758 að hún sé þá all-
stæðileg og lítt fúin, og gólf sé í
henni nema fremst. En annað hvort
hefir honum missýnzt, eða þá að
kirkjan hefir skemst á næstu ár-
um, því að 11 árum seinna fer
fram skoðunargerð og segir þar:
„Ekki er nú hægt að endurbæta
þetta hús, heldur verður að byggja
nýtt“. Samt er þetta látið draslast
svona í þrjú ár, en 1773 er að lok-
um ákveðið að reisa þarna kirkju
úr steini. Var svo byrjað á því
að draga að grjót. Var það tekið
í Gálgahrauni og flutt á prömmum
yfir Lambhúsatjörn.
Árið 1775 hófst svo kirkjusmíð-
in og var henni þannig hagað, að
steinkirkjan var byggð utan um
gömlu kirkjuna, og voru þannig
tvær kirkjur hvor innan í annari.
Veggir nýu kirkjunnar voru hafð-
ir rúmur metri á þykkt. Verkinu
miðaði mjög seint, og eftir 10 ár
var ekki orðið hærra múrverkið en
rétt upp fyrir glugga. Þá fór Tho-
dal stiftamtmaður og var nú ekk-
ert skeytt um kirkjusmíðina fram
til ársins 1791. Þá var svo komið
að veggirnir voru farnir að hrynja,
en gamla kirkjan, sem stóð innan
í þessum kassa, hékk þá að vísu
uppi enn, en var orðin svo, að
fólk hræddist að koma inn í hana.
Tveimur árum seinna var hún svo
rifin, en þá var nýa kirkjan ekki
fullger og ekki fyr en 10 árum
síðar. Þá segir Markús prófastur
að kirkjan sé fullger „svo nær sem
að málverki, en turninn ekki nema
hálfgerður“. Þak kirkjunnar var
lagt rauðum steini kalklímdum, en
það lak undir eins líkt og þakið
á dómkirkjunni í Reykjavík. Og
1804 er sagt að kalkið hafi dottið
frá gluggum, svo þar sé opið, gólf-
ið sé fúið svo hætta sé að ganga
um það, klukknaportið sé svo fúið,
að menn óttist að það hrynji þá
hringt er, enda fauk það árið eftir.
Og ekki er turninn íullgerður fyr
en árið 1823. Má því segja að
kirkjan hafi verið hálfa öld í smíð-
um. En hvergi sézt hvenær hún
hefir verið vígð.
Árið 1834 kom enskur ferðamað-
ur, John Barrow, að Bessastöðum
og lýsir hann kirkjunni svo í ferða-
sögu sinni: „Rétt hjá skólanum
stendur kirkjan, steinbygging með
miklu timburþaki. Ég held að þetta
sé stærsta kirkja á ísalndi, að
minnsta kosti er hún eins stór og
kirkjan í Reykjavík. Innan veggja
er ekkert, sem sérstaka athygli
vekur, nema þá ef vera skyldi
gamall legsteinn yfir einum af
íyrrverandi landstjórum á íslandi,
en þessi steinn stóð áður úti fyrir
dyrum kirkjunnar. Á hann er
höggvin mynd af herklæddum
manni, sem styðst fram á sverð sitt.
Mynd af kvöldmáltíðinni er yfir
altari. Þetta er hið venjulega
„motiv“ á altaristöflum, eins og ég
hefi séð þær á íslandi, sumar ver
gerðar en aðrar, en engin merki-
leg frá listarinnar sjónarmiði. Þessi
tafla var með hurðum til að skýla
henni, en þær voru opnaðar syo
að vér fengum að sjá myndina“.
Tuttugu árum eftir að kirkjan
var fullbyggð (1843) segir séra
Árni Helgason að hún sé „vesal-
asta kirkjan í þessu prófastsdæmi".
Kom þá til orða að hún væri rifin
og kirkja með öllu lögð niður á
Bessastöðum. En biskup var því
mótfallinn og árið eftir fer hann
að skoða kirkjuna og segir þá að
ekki komi til neinna mála að leggja
hana niður, því að hún sé einhver
fegursta og stæðilegasta kirkja á
Islandi.
Benedikt Gröndal heíir lýst
Bessastaðakirkju eins og hun var
á æskuárum hans, eða fyrir og
um þetta leyti, því hann fæddist
1826. Þá var á turninum vindhani
með nafni Kristjáns konungs 7.
og eins var fangamark haps á boga
yfir kórdyrum. Ofarlega á turn-
inum var skjaldarmerki múrað í