Lesbók Morgunblaðsins - 02.10.1955, Blaðsíða 12

t 544
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Á aldarafmæli hans fluttu öll ensk
stórblöð merkilegar greinar um
hann, og þá sagði Manchester
Guardian: „His style was often
cumbrous in prose and contorted
or ungainly in verse (í óbundu
máli var stíll hans oft óþjáll og í
bundnu máli snúinn eða staur-
karlslegur).“ Þetta innan um allt
hrósið.
Við einu hnykti mér í grein
Björns: „Tess er breysk kona,
meira að segja morðingi.“ Aldrei
fyrri hafði ég séð eða heyrt hana
nefnda morðingja, og aldrei hafði
mér sjálfum flogið þetta orð í hug.
Satt er það, að hún réð mann af
dögum, en ekki með þeim hætti að
við mundum kalla morð — fyrr en
þá nú á síðustu tímum, þegar
hreínt er hætt að hirða um réttar
merkingar orða. Því fer fjarri að
hún hugsi sér nokkra launung. Og
þegar Tess kom út, skrifaði höf-
undinum sá nafntogaði lagamaður
Sir Frederick Pollock og sagði að
enginn kviðdómur mundi hafa sak-
fellt Tess; með öðrum orðum að
þarna hefði Hardy skjátlast. Því
enskur kviðdómur verður að segja
eitt af tvennu: sekur eða sýkn;
meðalvegur er ekki til. Tess hefði
vitaskuld verið ákærð fyrir morð,
og af þeirri ákæru hefði, eftir full-
yrðingu þessa lagamanns, kvið-
dómurinn lýst hana sýkna. Og
þetta á sjálfri Viktoríuöldinni. Svo
hvað mundi nú?
Þetta er ekki ádeila á ritdómar-
ann, heldur aðeins skýring og at-
hugasemd. Grein hans er einmitt
merkileg og þess virði að þeir lesi
hana, sem aðgang hafa að blaðinu.
Forleggjurum væri sá lestur
heilsusamlegur.
Eitt varð ég að lokum að átelja.
Sum blöð hafa leyft sér að nefna
söguna Tess D’Urberville, en fyrir
þeirri nafnbreytingu er engin
heimild. Hún sýnir skilningsskort
þeirra manna, er með hana fara.
Og rétt er að geta þess, að í mæltu
máh er sagan aldrei nefnd Tess af
D’Urberville-ættinni, heldur að-
eins Tess. Hinu er sleppt.
Ýmsum hinna beztu af sögum
Hardy’s hefir verið snúið í sjón-
leika, Tess margsinnis. Höfundur-
inn var meira að segja sjálfur á
meðal þeirra, er það gerðu — fyrir
þrálátar áskoranir. Það var í hans
eigin „version“ af sögunni að Ger-
trude Bugler vann sér þá frægð,
sem ennþá sendir aðdáendur
skáldsins úr fjarlægum löndum
(vitaskuld allramest frá Ameríku)
í pílagrímsferðir til hennar þar
sem hún situr á búgarði sínum í
Dorset, enn í dag drotning um-
hverfisins, þessi hógláta, tígulega
og gáfaða kona. En hún hlaut líka
önnur laun, sem vera munu henni
dýrmætari en öll frægðin: þá alúð-
arvináttu hins aldurhnigna skálds,
sem bókasafn hennar og bréfasafn
bera ólygnastan vott um. Ekki
skyldu þó lesendur ætla að þeir
helgidómar væru til sýnis hverj-
um gesti sem að garði ber. Gest-
risin eru þau hjón, Mr. og Mrs.
Bugler, en hún er ensk kona meir
en að nafni, og mun til þess þurfa
mikil kynni og áunnið traust að
hún opni aðgang að minjasafni
sínu. Það er henni helgara en svo.
Aðeins einu sinni hefi ég séð
Tess á leiksviði, í Piccadilly
Theatre í London. Það var „adop-
tion“ sú, er Ronald Gow leikhús-
stjóri gerði — að sögn til þess að
afla konu sinni frægðar, en hún
lék aðalhlutverkið. Þótti hún gera
það vel, þó að aðrar hefðu gert það
með meiri ágætum. Hún var for-
fölluð þa# kvöld, sem ég var í leik-
húsinu og Jane Wenham lék þá
Tess. Ekki get ég hrósað því,
hvernig með söguna var farið, en
aðsókn að leiknum var feiknamik-
il. Sýningin var í þrem þáttum.
Hún hófst gamlárskvöldið í Well-
bridge og henni lauk í Stone-
henge.
Þá hefir sagan verið kvikmynd-
uð, máske oftar en einu sinni, þó
að ekki sé mér um það kunnugt.
Ég dvaldi á Englandi sumarið
1925 og var þá verið að sýna
myndina. Dómar um meðferð á
sögunni voru ákaflega harðir;
einkum voru svæsin mótmæli í
bréfadálkum hinna betri blaða.
Kölluðu sumir að það nálgaðist
helgispjöll hvernig farið var með
hið ágæta listaverk skáldsins. Ekki
fór ég að sjá myndina; bæði var
það, að ég bjóst við að hafa af því
fremur raun en ánægju, og svo
óraði mig þá ekki fyrir því, að ég
ætti eftir að hafa af Tess svo náin
kynni, sem síðar urðu.
í dánarminningum íslenzkra
blaða ríkir sú siðvenja að ljúka
máh sínu með dálitlu kumpánlegu
eintali við þann framliðna (aldrei
svarar hann). Of gamall er ég til
að læra þenna nýja sið, og ekki er
ég í þetta sinn að rita dánarminn-
ingu. En þó vildi ég nú að síðustu
mega venda mínu kvæði í kross og
ávarpa beinum orðum þá alltof
fáu, sem hér lesa Thomas Hardy
á frummálinu. Það sem ég vildi
segja er þetta: Látið fyrir alla
muni ekki staðar numið við sög-
urnar hans, hversu ágætar sem
þær eru. Lesið kvæðin. Byrjið á
lítilli bók, Chosen Poems, úrvali er
hann gerði sjálfur. Svo má halda
áfram. Oft eru þau hrjúf, stundum
alveg ótrúlegt hröngl. En hamingj-
an góða, þau eru þess verð að lesa
þau. Hvert orð er hlaðið merkingu,
eins og í kvæðum Einars Bene-
diktssonar. En Hardy er aldrei
torskilinn, eins og Einar; hann er
ljós eins og Grímur Thomsen. Og
ekki eru þau öllsaman klungrótt,
kvæðin hans. Ekki er það hnökrótt
kvæðið ódauðlega sem hann orti á
efri árum í minningu um „Lizbie
Browne“, stúlkuna sem hann felldi