Lesbók Morgunblaðsins - 02.10.1955, Blaðsíða 15

LESBÓK MÐRGUNBLAÐSINS
547
Augun okkar
rKKERT visindalegt áhald er
jafn ljósnæmt og augun okkar.
Og furðulega eru þau sköpuð, að
þola alls konar birtu. Þau geta þol-
að birtu sem er á við milljarð
kertaljósa, og þegar dimmir eykst
næmleiki þeirra hundrað þúsund
falt. Þá geta þau greint birtu, þótt
hún sé ekki nema svo sem þúsund-
ásti hlutinn af birtu eins kértaljóss,
Og þau geta greint stjömumar,
enda þótt naesta stjarnan sé í 384
milljóna kílómetra fjarska,
Hvað haldið þið að við eigum
sjóninni að þakka mikíð af þekk-
ingu okkar? Sumir segja 9/10
hluta. En það er sjálfsagt of lágt
reiknað, ef öll kurl ætti að koma
til grafar.
Augað er nokkurs konar mynda-
vél. Það sem vér sjáum kemur
fram sem mynd á sjónhimnunni
og berst þaðan til heilans. Sjón-
himnan er gerð úr örsmáum ljós-
næmum frumum, og í hverri sjón-
himnu eru um 130 milljónir slíkra
fruma. Þær eru tvenns konar og
eru kallaðar staíir og keilur, vegna
þess að þær líkjast stöfum og keil-
um þegar þær eru athugaðar í smá-
sjá. Báðar tegundir eru ljósnæmar,
en hafa þó mismunandi hlutverki
að gegna.
Stafirnir eru næman fynr veikri
birtu, og það er undir þeim komið
hvort menn sjá vel í myrkri. En
keilurnar greina hti og allt það,
;>em smæst er. Þegar þú lest þessa
grein, þá eru það keilumar sem
greina sundur bókstafina og sýna
þér lögun þeirra.
Það eru að minnsta kosti 20 sinn-
um fleiri stafir en keilur í sjón-
himnunni, og þeir eru alls staðar í
henni, nema á örlitlum bletti f
miðju-. Þar eru eingöngu keilur og
sem allra þéttast. Og einmitt á
þessum bletti er sjónin allra skörp-
ust
Þér veitist auðvelt að sjá alla
þessa blaðsiðu í einu, en þegar þú
ferð að lesa, þá sérðu ekki nema
eitt eða tvö orð i einu. Það er vegna
þess að einungis miðdepill sjón-
himnuiinar getur greint svo smátt
sem stafimir eru. Það getur verið
að þú gétir greint tvö stutt orð
samtímis, ef þau eru ekki meira
en tveir eða þrír stafir, en yfirleitt
nemur sjóndepillinn ekki nema
eitt átta stafa orð í senn. Við hvert
orð verður því að breyta augnstill-
ingunni, en þetta gerist svo snöggt,
að menn taka ekki eftir því, heldur
finnst þeim sem þeir renni augun-
um jafnt eftir hverri línu.
Stafafrumurnar, sem eru ljós-
næmari, hafa í sér efni, sem nefn-
ist „rhodopsia“, og er það purpura-
litt í dimmu. Þegar ljós fellur á
augað, upphtast það, verður fyrst
gult og síðan htlaust. Þegar mjög
er bjart, er því lítið af þessu efni
í stafafrumunum. En undir eins og
dimmir fer það að streyma að aft-
ur, og við það verður augað ljós-
næmara. Komi menn utan úr
björtu sólskim inn í hús þar sem
rökkur er, þá sjá þeir ekkert fyrst
í stað. Þetta er kallað að mönnum
sé dimmt fyrir augum. Þetta stafar
af því, að þá er lítið af „rhodopsía“
í stafafrumunum. En smám saman
streymir það að og þá er kallað að
augun fari að venjast rökkrinu.
Sumir halda að þetta stafi af því
að augasteinninn stækki, en það er
ekki rétt. Hann stækkar fljótt, en
menn hafa þó ekki vanizt rökkrinu
til fulls fyr en eftir hálfa klukku-
stund.
Augun hreyfast mjóg snöggt og
eru á sífelldu iði. Þau eru sjaldan
kyr lengur en 1/10 hluta úr sek-
úndu, nema menn einsetji sér að
einblína á eitthvað. Þá geta þeir
máske haldið þeim kyrrum svo
sem eina eða tvær sekúndur i senn,
en þá munu þau fara að hreyfast
alveg ósjálfrátt.
Skilaboð tauganna til heilans
fara með 300 feta hraða á sekúndu.
Það er minni hraði heldur en hraði
hljóðsins. En svo skammt er frá
augum að heila, að segja má að
mynd augans korai fram í heilan-
um samtímis.
(Úr bókinm
„Our Wonderful Eyes“).
Hver er sinnar geefu
smiður
VERNIG stendur á því að ekki
skuli allir gáfaðir menn komast.
vel áfram í heiminum? Sumum virðist
heppnast allt, en aðrir verða ekki að
manni.
Dr. Harryson G. Gough sálfræðing-
ur við háskólann í Kaliforníu, hefur
reynt að greiða úr þessu. Hefur hann
gert rannsóknir í þessu skyni um
þriggja ára skeið og athugað 10.000
manna. Var þar gerður margs konar
samanburður, meðal annars á gáfuð-
um mönnum, sem alltaf gekk illa í
skóla og hinum, sem alltaf stóðu sxg
vel. Þá var og gerður samanburður á
gáfuðum mðnnum, sem höfðu h»tt
námi að stúdentsprófi loknu, og hin-
um, sem heldu áiram námi við háskóla
Allar þessar rannsóknir bentu i þá
átt, að það væri komið undir innræti
manna, hvort þexm gengur vel eða ílla
í lífinu, hvort þsi-1 >'.unna að þroska
hjá sér þá hæfi’eika sem gera þeim
alla vegi faera Kn btir hæfileikar eru
þolgæði, reglusemi, traust á öðrum
mönnum og sannfænng um að vinna
og áreynsla sé manmnum fyrir beztu.
LEIÐRÉTTING
í greininni um Garðakirkju i sein-
ustu Lesbók varð villa i vísuhelmingi,
en réttur er hann svo:
Fram skal ganga haukur húna
hvort ’hann vill eður ei.