Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1955, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
ggl
og væri þar nú 14 bæir í eyði. —
Harðindi þessi komu auðvitað
sárast niður á fátæklingum, og í
þeirra tölu var séra Jón á Desjar-
mýri. Þá um vorið stráfelldi hann
öll kúgildi kirkjunnar, auk alls fén-
aðar síns og konu sinnar. Liðu þau
hjónin og heimilisfólk þeirra ið sár-
asta hungur, og nokkur börn þeirra
dóu úr harðrétti. í fardögum
flosnuðu þau upp. Var viðskilnaður
prests ekki glæsilegur. Öll kúgildi
kirkjunnar fallin og peningum
hennar eytt, en staðurinn niður-
níddur, því að prestur hafði neyðst
til að rífa trjávið úr húsum og hafa
til eldsneytis. Mátti því heíta að
allt vaeri þar í auðn er hacn fór.
Lofaði hann þó að endurgreiða
kirkjunni allt, „nær guð gæfi sér
aftur peninga“, en menn tóku hæfi-
lega mikið mark á því loforði, því
að presti þptti ekki sýnt um að
bjarga sér.
Séra Jón flýði vestur í Skafta-
fellssýslu til föður síns þá um vor-
ið. En um sumarið andaðist Brynj-
ólfur biskup, og fell þá skuldar-
krafa hans niður, því að ekkert var
af séra Jóni að hafa. Aldrei gat
hann heldur greitt skuld sína við
Desjarmýrarkirkju og gekk þó á
því um 40 ár, að reynt væri að inn-
heimta þá skuld hjá honum. Árið
1717 segir Jón biskup Vídalín að
ekki muni nein von til þess framar
að fá þessa skuld greidda, því að
séra Jón sé, að sinni ætlan, öreiga
maður.
aá
Árið eftir að séra Jón kom suður,
andaðist séra Sigmundur faðir
iians. Vildu þá margir sóknarmenn
íá séra Jón í hans stað. Var þá kom-
inn nýr biskup í Skálholt, Þórður
Þorláksson, og mun honum ekki
hafa verið um þetta gefið, því að
í einhverju stímabraki stóð um
það. En þær lyktir urðu á, að séra
Ketill Halldórsson á Þykkvabæar-
klaustri fekk Ása, en séra Jón
Þykkvabæarklaustur, og fluttist þá
þangað. Fekk hann veitingarbréf
fyrir því prestakalli 1677 (en séra
Ketill fekk ekki veitingarbréf fyrir
Ásum fyr en 1679).
PRESTUR LENDIR í
MÁLAFERLUM
Skömmu eftir að séra Jón kom
að Þykkvabæarklaustri lenti hann
í erjum miklum. „Hann var bæði
skarpur og ófeilinn, altamur að
hræra í veráldlegum málum“, segjr
um hann i Prestasögum Sighvats
Gr. Borgfirðings. En frá þessum
deilum skal ekki sagt hér, enda
urðu þær séra Jóni til lítils sóma.
Ekki fara þó sögur af því að hann
hafi átt í brösum við Þórð biskup
Þorláksson, sem kom til Skálholts-
stpls .1674, nema út af skuldinni við
Desjarmýrarkirkju. Sennilega hef-
ur biskup haft talsvert álit á séra
Jóni fyrir gáfur og andríki, því.að
hann var einn af þeim prestum, er
skipaðir voru af prestastefnu á Al-
þingi 1687, til þess að flytja bæn
af prédikunarstóli í kirkjunni á
Þingvöllum, gegn yfirgangi Tyrkja.
Þórður biskup andaðist 1697 og ári
seinna tók Jón Vídalín við biskups-
tign. Segir ekki af viðskiftum hans
og séra Jóns fyr en árið 1712. Þá
var séra Jóni stefnt fyrir presta-
rétt á Alþingi.
Sakargiftirnar á hendur honum
voru tvær. Önnur var sú, að hann
hefði veitt Ólafi Ólafssyni, fyrrum
presti í Eyvindarhólum, opinbera
aflausn í heimildarleysi. Hin var
sú, að hann hefði neitað að taka
vinnukonu sína til altaris og skrif-
að henni ósæmilegt bréf. Vinnu-
kona þessi hét Rannveig Sigurðar-
dóttir. Segir prestur í bréfinu til
hennar, að hann geti ekki tekið
hana til altaris vegna „hvatskeyt-
legs launhvarfs kviðþykktar henn-
ar“, og' að hann og fleiri hafi grun-
að að hún hafi „farið óskáplega
með sín efni“. Dróttar prestur því
þannig beinlínis að henni að hún
hafi alið barn í laumi og fyrirfarið
því. Rannveig vildi ekki liggja und-
ir þessu og sneri sér til sýslumanns
-ins, Ólafs Einarssonar, og fekk að
synja fyrir þennan áburð með eiði.
Þá kom og þetta mál fyrir Einar
prófast Bjarnason á Prestbakka, og
helt hann rannsókn í þv'í á Þykkva-
bæarklaustri. Síðan boðaði harin til
prestastefnu á Núpstað vorið'1712,
en prestar þeir, er þar komu, neit-
uðu að gera nokkra ályktan í mál-
inu. Stefndi prófastur þá málinu
til Alþingisprestastefnu, og jáfn-
framt kærði hann prestana fyrir
það að þeir hefði ekki viljað dæma
með sér, „en sumir ætluðu þó, að
Einar mundi bera á prestana van-
skörungsskap sjálfs sín“, eins og
gömul heimild segir.
BISKUP NEITAR PÁLI
BEYER UM AÐ SITJA
PRESTADÖM
Það var venja að stiftamtmaður
sæti í prestarétti á Alþingi, ásamt
biskupi, eða hefði þar fulltrúa sinn.
Nú var stiftamtmaður Kristján
Ulrik Guldenlöwe (1684—1719), en
hann kom aldrei til íslands, og var
Oddur lögmaður Sigurðsson full-
trúi hans. Amtmaðurinn, Kristján
Múller, var ekki heldur hér á landi,
fór alfarinn heðan 1707, en setti
Pál Beyer fulltrúa sinn.
Nú þegar mál séra Jóns Sig-
mundssonar kom fyrir, var OdduJ'
lögmaður ekki á þingi, en Páll
Beyer bauðst til þess að sitja í
prestarétti fyrir hans hönd. Það
vildi biskup ekki, kvað hann ekki
hafa neitt umboð frá stiftamtmanni
til þess að sitja þennan rétt, og
vísaði honum frá. Mun Páli hafa
gramist það mjög.
Dómur prestastefnunnar varð sá,
að séra Jón skyldi ekki mega gegna
neinum prestsverkum í kalli sínu.