Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.1956, Blaðsíða 2
^ 118 *
V LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
t 14 ágúst 1850, d. 28. des. 1910.
Hún haíði þá gengið tíl feðra sinna
fyrr en ég leit ljóa, svo að ekki
var að undra, þótt ég væri lítt við-
miðunarvís, þá er Gróu bar á góma
hjá fullorðnum.
Tveimur árum síðar horfir létta-
snáði tíðum á mynd, er prýðir
stofuvegg á bæ einum í landnámi
Auðar djúpúðgu. Hún er forkost-
ugleg að litagerð, saumuð með
meistaralegu handbragði. Móðir
dillar syni á hné sér. Ög þar sem
ég stend eitt sinn fyrir framan
mæðginin, spyr Herdís húsmóðir-
in, hvort ég þekki Málmfríði
saumakonu í Hólminum. Jú, hana
þekkti ég. „En þú hefur náttúrlega
ekki heyrt talað um hana Gróu?“
Víst hafði ég það, allir í Hólminum
kánnast við hana, varð mér á orði.
.,Ég var hjá henni vetrartíma og
lærði að sauma“, sagði Herdís og
var sem léttri straumkviku brigði
fyrir í svipnum. Ég leit enn á
myndina .........
Haustið eftir sátu Skógstrend-
mgar í stofu ömmu minnar yfir
svörtu kaffi með tári L „Þau eru
orðin göraul þessi“, maelti einn
bóndinn um leið og hann greip
handfýlli i axlarfat granna síns.
„Gdmul, víst eru þau gömul, þau
eru að klifa á þriðja tugnum. Hún
sveik aldrei saumstungan hennar
Gróu.“
Sumardag standa ungir menn í
,krús“, haka og hjabka og moka
sveittir upp í kerru. Suður og nið*-
umndan blasir sváitin graen og
sléttlend, en híð efra Stekkjar*
brekkan með hvítum tjöldum og
stórum skúr. Þar gengur um bekki
fögur kona og hárprúð, komin yfir
miðjan aldur. Hún er að létta sér
upp frá saumaskapnum í Reykja-
\dk. Þeir að sunnan segja, að hún
saumi kvenna bezt. Þegar dagur er
liðinn, labbar maður með hvítan
lant ian í ákúi; og snikir sér kaffL
Þ4 berst tahð oftar en sjaldnar
norður yfir fjall og ma í Hóim. Hún
hafði verið þar ung, setið í dyngju
hjá Gróu og lært að sauma.-----
Hið auða spjald barnsins skipar
smámsaman myndreiti úr sögu
konu, sem alhr í þorpinu ætluðust
til að maður þekkti, ef á góma bar
nafnið Gróa.
II.
Af Skólahólnum í Hólminum sér
enn yfir mikinn hluta þorpsins. Við
stöndum þar góðviðrisdag einn
sumarið 1840. Hvað getur að líta?
Sex torfbæi ásamt tveim kaup-
mannshúsum úr timbri og tilheyr-
andi verzlunar- og pakkhúsum.
Lengra er landnámi í Stykkishólmi
ekki komið. Minnsti bærinn blasir
við okkur. Hann heitir Hnausa-
kofatómthús. Þar býr þá Guðfinna,
dóttir sé'ra Jóns Hjaltalíns á Breiða-
bólsstað, kona fimmtug, og maður
hennar, Bjarni Jónsson frá Hnaus-
um, áttræður, og orðinn
kararmaður. Bjarni frá Hnaueum
hefur þá í langan aldur komið við
sögu á Snæfellsnesi og með ýmsum
haetti. Hjá honum fann Ásgrímur
Helinaprestur síðustu galdraskræð-
una undir Jökli, sem taiið er, að
varðveitt hafi veríð til nytja. Báðir
voru þá búsettir í Einarslóni. Ás-
grímur kom skræðu þessari undir
pott sinn í Lóní og reis af ævilöng
óvinátta milii Bjarna og prests.
Jafnframt var þá sleginn sá neisti,
er óvildinm olii milii Ásgríras
Hellnaprests og Jóns Espóiíns. En
þótt Bjarni missti af teiknabók
sínni, va*- honum ekki ðil kunn-
átta úr minni, því að ekki þótti
aldasla, þá er hann gamali maður
gat seitt tíl sin í sæng hina vaénu
prestsdóttur frá Bréiðabólsstað
gegn vilja foreldra hennar og
stærsta og voldugasta frændagarðs
á Snæfellsnesi.
Bjarni. deyr 22. marz 1841, og
kveður þá síðasti fuiltrúi forneskj*
unnar undír JðklL Áratug siðar
setrt GÍ8ÍÍ Konráðssoa að í Breíða-
firði, og eru þá enn á allra vörum
sögur af Bjarna frá Hnausum. Þar
komst því í feitt hnífur þess manns,
er undi öUum verr lágkúru hvers-
dagsviðburða, en mat hins vegar
flestum betur fjölþrif og víxlspor
náungans, svo að af mætti gera sögu.
Hnausa-Bjarna þáttur Gísla Kon-
ráðssonar er glöggt dæmi þess,
hversu honum lét að semja reifara,
þar sem hann notar munnmæla-
sögur um Bjarna sem stiklur til
þess að skila honum til okkar yfir
ána sem magnaðri þjóðsagnaveru.
Löngu eftir að Bjami er allur og
Hnausakofatómthús niður brotið,
en eftir stendur tóftin, dreymir
jómfrú Margréti Kolbeinsen (son-
ardóttir Jóns Kolbeinssonar kaup-
manns), að hún er þar komin. Allt
í einu hvérfa henni veggirnir og
hún þykist stödd í kirkju og krjúpa
fyrir framan altari.
III.
Víkur nú sögu tíl Eyrarsveitar.
Hálfan annan áratug eftir miðja
nítjándu öld búa þá að Neðri-Lá
hjónin Margrét Lárusdóttir og
Öavíð Bjamason. Þau höfðu kynnzt
í Krossnesi, er þau Voru vinnuhjú
hjá Kristíne Thorsteinsson, ekkju
Árna sýslumanns. Þau flytjast það-
ah hjón ásamt kornbami, er ber
nafnið Gróa. Að Neðri-Lá flyzt
einnig Guðfinna, föðuramma Gróu,
en ekkja Bjarna frá Hnaus-
um. Líða nú ár frara, unz Gróa et
vaxin örðin, að hún missir foréldra
sína svö til á sama árinu, en áður
var gengin Guðfinha amma Éenn-
ar. Kristine sýslumannsekkja í
Krössnesi er þá enn á lífi liðlega
sextug, og ræðst þá Gróa tii henrt-
ar vinnukona. Sýslumannsfrúin
var hannyrðakona mikil, og verður
dvöl Gróu í Krossnesi benni dýr-
mætur skóli. Vorið eftir. að ekkja
Árna sýsiumanns fellur frá, eða
1870, yíirgei'ur Gróa fæðingar- ög
æskusveit sína og á þangað ekki
afturkvæmt. Bíða hennar nú á
nassta leyti þau stxaumhvörf í lífi