Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.1956, Side 6

154
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ÞEIR hafa enga galdramenn, eða
shamana, eins og aðrir Indíánar.
Shamanarnir ná alltaf miklum
völdum, þar sem þeir eru, en Zuni
hafa ekki þörf fyrir slíka menn.
Þeir hafa aðeins presta. Mestu
virðingamenn hjá þeim eru „þeir
sem vita“, en það eru menn sem
hafa aflað sér sérstakrar þekking-
ar, hver á sínu sviði. Það er t. d.
æðsti presturinn, sem þekkir alla
leyndardóma helgisiðanna, og það
er læknastéttin. En þessir menn
hafa þó engin völd. Þeir mega t. d.
ekki leita aðstoðar æðri máttar-
valda, nema í félagi við aðra og
á hinum sérstöku hátíðum. í sam-
bandi við þær hátíðir er sá siður
að stinga niður bænarstaf ó helg-
um stað. Þessum bænarstöfum er
stungið djúpt í jörð, og þeir flytja
æðri máttarvöldum bænir manna.
Nú gengur sú saga meðal Zuni, að
einu sinni hafi æðsti prestur gert
sér bænarstafi og stungið þeim
niður. En þetta var ekki á þeim
tíma, sem ákveðið er að bænar-
stöfum megi stinga niður, og ekki
stóð heldur rétt á tungli. Menn
sögðu því hver við annan: „Hvern-
ig stendur á því, að æðsti prestur-
inn er að stinga niður bænarstöf-
um? Hann hlýtur að vera að
fremja galdur.“ Og það vitnaðist
að presturinn var að bera fram
sínar einkabænir til þess að ná sér
niðri á einhverjum. Með þessu
móti hafði hann fyrirgert rétti sín-
um til að vera æðsti prestur. En
þar sem svo er ástatt að jafnvel
æðsti presturinn má ekki bera
fram sínar einkabænir, þá er það
eðlilegt að fjöldinn vilji hafa hönd
í bagga með öðrum athöfnum.
Hjá Zuni er þess vegna vakað
yfir því að menn nái ekki völdum.
Ef einhver maður skyldi finna upp
á því að reyna að sölsa undir sig
völd, verða ,lriðtogi“, þá ber hann
ekki annað úr býtum en að hans
er vandlega gætt, og hann má jafn-
vel eiga von á því að vera kærður
fyrir galdur. Meðal Zuni er sá
mestur, zem kemur virðulega fram
og kurteislega, hsfur aldrei vakið
gremju nábúa sinna og aldrei gert
neina tilraun að verða öðrum
fremri að völdum. Andúð þeirra
á persónulegum vfirburðum, nær
jafnvel svo langt, að íþróttamaður
(hlaupari) sem sigrar hvað eftir
annað, er dæmdur úr leik. Þeir
segja að kapphlaupin sé leikur,
þar sem allir eigi áð standa jafnt
að vígi, en sá sem skarar fram úr
spilli ánægiunni, og hann fær ekki
framar að keppa.
Fyrirmyndar maður hjá þeim er
sá, er alltaf kemur göfuglega og
drengilega fram, maður sem ekki
má vamm sitt vita, gerir aldrei á
hluta annars, rækir dyggilega
skyldur sínar í stéttum sínum og
tekur þátt í öllum hátíðahöldum.
Hann á að vera „glaður og reifur“
við hvern sem er, samvinnuþýður
við alla og má aldrei láta geðs-
hræringar ná valdi á sér. Hann
verður að forðast virðingastöður,
en það má dæma hann til þess að
taka að sér slíka stöðu. Henni fylg-
ir þó ekkert vald í okkar skilningi,
heldur aðeins skyldur.
♦♦♦
EINU mennirnir, sem nokkurt vald
hafa, eru þeir, sem skipa lögreglu-
stéttina, því að þeir eiga að halda
uppi lögum og reglu. En þar er
fátt um afbrot. Helztu afbrotin eru
þau, að fremja galdur og að ljósta
upp við óviðkomandi hinum leyni-
legu helgisiðum. Þjófnaður kemur
þar naumast fyrir, og er einkamál.
Hórdómur er ekki talinn afbrot og
það mál verða fjölskyldur að jafna
milli sín. Á seinni árum hefur að-
eins eitt morð verið framið, og það
jöfnuðu ættingjar beggja með sér
á þann hátt, að manngjöld voru
greidd.
Zuni-menn eru taldir vel efnað-
ir, en þeir safna ekki auði auðsins
vegna, heldur til þess að geta
grcitt fræðslu og vígslur í hinum
ýmsu stéttum, og til þess að geta
byggt sér hús. Eignarrétturinn er
hjá þeim allur annar en vér eigum
að venjast. Þegar maður stofnar
heimili og reisir sér hús, þá á hann
ekki húsið, heldur konan. Og ef
þau hjónin skilja, verður maður-
inn að fara þaðan og skilja allt
eftir og þau matföng, er hann hef-
ur aflað með súrum sveita. Hann
hefur engan rétt til að krefjast
neinna skaðabóta, enda er ekki lit-
ið svo á að hann hafi orðið fyrir
tjóni, eignin er á sínum stað og
hann fer heim til móður sinnar
eða systra og á sinn hlut í því, sem
þar er. Allt er sameign ættanna,
og fylgir móðurættinni.
Það vaf siður meðal annarra
Indíána að refsa konu, er helt fram
hjá manni sínum, með því að
sneiða nefbroddinn af henni. En
hjá Zuni er þetta ekki svo. Þeir
telja ekkert réttlæti í því að refsa
fyrir yfirsjónir með líkamsmeið-
ingum eða hirtingu. Ef kona held-
ur fram hjá manni sínum, tekur
hann því með jafnaðargeði, enda
er það venjulegast upphafið að því
að konan vill fá sér annan mann.
Og slíkt er mjög auðvelt og veldur
ekki neinum uppsteit.
Konur eru yfirleitt jafn um-
burðarlyndar þegar menn þeirra
reynast ótrúir. Menntakona nokk-
ur, sem þar var, segir svo frá:
„Hjón höfðu búið saman í 10—12
ár og áttu þrjú börn. Þá fór mað-
urinn að halda við unga stúlku og
þetta varð hljóðbært um allt, en
ættingjar hennar skiftu sér ekkert
af því.“ Kvaðst hún þá hafa brýnt
' fyrir konunni að þetta siðleysi
mætti ekki við gangast og hér yrði
að grípa í taumana. En þá hafði
þetta lagazt af sjálfu sér. „Ég hætti
að þvo fötin hans “ sagði konan.
„og þá vissi hann að ég hafði frétt