Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1956, Page 2

198

LESBÖK MORGtJNBLAÐSINS
Konungsríki varð að lýðve/di
Hvers vegna Danakonungur er
ekki lengur konungur íslands
EGAR ólafur konungur inn
helgi sendi Þórarin Nefjólfs-
son með þau skilaboð til íslendinga,
„að hann vill vera yðar drottinn,
ef þér viljið vera hans þegnar“,
þá varaði Einar Þveræingur menn
við og sagði: „En þótt konungur sá
sé góður maður, sem ég trúi vel
að sé, þá mun það fara héðan frá
sem hingað til, þá er konungaskipti
verður, að þeir eru ójafnir, sumir
góðir, en sumir illir“.
Þetta hafa íslendingar mátt
sanna, alla þá stund er þeir voru
konungsþegnar, allt frá 1262 til
1944. Þó mun það allra mál, að
inir þrír seinustu konungar hafi
verið góðir, og muna elztu menn
þé alla. Kristján 9. kom hingað til
íslands 1874, fyrstur allra konunga.
og færði íslendingum stjórnar*
skrána, er markaði timamót i sögu
þjóðarinnar. Varð hann fyrir það
ástsæll af alþjóð. Og í hans stjórn-
artíð fór þjóðin að rétta úr kútn-
um. Árið 1904 fengum vér innlenda
stjórn, og þar með var markað
annað nýtt tímabil í sögu þjóðar-
innar. Konungur andaðist 29. jan.
1906, og var það timanna tákn, að
fregnin um fráfall hans barst nær
samstundis til Reykjavíkur með
loftskeyti. Einangrun íslands var
þá lokið.
Friðrik konungur 8. kom hingað
til lands 1907. Ferðaðist hann um
Suðurlandsundirlendið, en heim-
sótti einnig ísafjörð, Akureyri og
Seyðisfjörð og gat sér hvarvetna
vinsældir fyrir ljúfmennsku og
alúð. í þeirri ferð helt hann ræðu
og talaði um „löndin sín tvö“ og
yljaði sú setning íslendingum um
hjartarætur, því að fram að þeím
tífna hafði því verið haldið fram,
að ísland værí óaðskiljanlegur
hluti Danaveldis. Fyrsta daginn
sem konungur var hér á landi (30.
júlí) gaf hann út konunglega aug-
lýsingu um skipun nefndar alþing-
ismanna og ríkisdagsmanna „til
þess að undirbúa ráðstafanir til
nýrrar löggjafar um stjómskipu-
lega stöðu íslands í veldi Dana-
konungs". Þetta var in svokallaða
Sambandslaganefnd, en c?kki tókst
henni að ráða málinu til lykta, og
stóð í sama farinu alla stjórnartíð
Friðriks 8. En hann andaðist 15.
maí 1912 og vorð mörgum harm-
dauði.
Þ4 kom til ríkis Kristján 10., en
t.veimur árum seinna hófst heims-
styrjöldin fyrri. Losnaði þá mjög
um tengsl íslands og Danmerkur.
íslendingar urðu þá að sjá um síg
sjálfir. En þetta leiddi til þess, að
árið 1913. þegar heimsstyrjöWinni
vav lokið. var gerður samningur
milli íslands og Danmerkur, og var
ísland þar viðurkennt frjálst og
fullvalda ríki. En Danakonungur
skyldi vera konungur íslands jafn-
framt, og Danir fara með utanrik-
ísmál í umboði íslands. Danir
skyldu hafa með höndum land-
helgisgæzlu hér, þar til fslendingar
gæti tekið hana í sínar hendur.
Hæstiréttur Dana skylui vera æðsti
dómstóll í íslenzkum málum, þang-
að til íslendingar settu sér æðsta
dómstól í landinu sjálfu. Ríkisborg-
arai'éttur skyldi vera gagnkvæmur.
Samningur þessi giltí til 1940, en
þá gat hvor aðilji krafizt endur-
skoðuw, og værj nýr sáfflrúngur
þá ekki gerður innan þriggja ára,
gat hvor aðili samþykkt að sam-
bandssamningurinn væri úr gildi
fallinn.
Árið 1921 komu konungshjónin
til íslands og var þeim þar vel
fagnað. í þessari ferð opnaði kon-
ungur rafmagnsstöðina hjá Elliða-
ánum. Aftur heimsóttu þau ísland
1926. Var þá haldinn fundur í ríkis-
ráði íslands og var konungur í for-
sæti. Sigldu konungshjónin svo
héðan norður um land til Seyðis-
fjarðar og komu við á nokkrum
stöðum. í þessari ferð lagði kon-
ungur hornstein Landspítalans.
Enn komu konungshjónin til ís-
lands á Alþingishátxðina 1930, og
setti konungur þá Aiþing á Þing-
velli og er það eina skiptið, sem
slíkt hefir skeð. Þá var vorhugur í
þjóðixmi, eins og fram kom í loka-
ræðu Tiyggva Þórhallssonar for-
sætisráðherra á hátíðinni: „Ég
hygg að við íslendingar munum
finna til meiri máttar í sjálfum
okkur, ör við nú heíjum nýa þús-
und ára sögu íslands“.
1 fjórða sinn komu konungshjón-
in til Islands sumarið 1936. Ferð-
uðust þau þá um Suðurland, og
landveg frá Akranesi norður að
Mývatni, og var þeim hvarvetna
tekið með miklum virktum og
fögnuði. í þessari seinustu ferð
sinni til íslands lagði konungur
hornsteininn að raímagnsstöðinni
hjá Ljósafossi.
Nú leið og beið. Sambúð íslend-
inga og Dana batnaði með hverju