Lesbók Morgunblaðsins - 13.05.1956, Blaðsíða 7

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
267
háir tindar þoku til sín og truflar
þetta svo starf mælingamannanna,
að þeir verða stundum að hafast
við dögum og vikum saman á tind-
unum til þess að bíða eftir björtu
veðri. Þykir það kalsamt, því að
enda þótt fjöllin séu í hitabelt-
inu, er þar grimmdarfrost um
nætur.
Þegar mælingu er lokið, er þar
steyptur mælingasteinn og settur
á hann koparskjöldur með viðeig-
andi upplýsingum um mælingar-
staðinn. En svo tóku menn eftir því
að skildir þessir hurfu á einhvern
dularfullan hátt. Það leið nokkur
tími áður en menn uppgötvuðu
hvernig á þessu stóð. Indíánar
höfðu stolið skjöldunum. Þeir
sækjast eftir málmum, og þessir
glóandi skildir freistuðu þeirra. Þá
var tekið til bragðs að hafa merk-
in tvö á hverju fjalli og urða ann-
að þeirra, svo að Indíánar skyldi
ekki geta fundið það.
Þótt erfitt sé að mæla fjöllin, er
þó enn erfiðara að mæla frumskóg-
ana, en þeir ná yfir nokkurn hluta
af Brasilíu, Bolivíu, Peru, Colum-
bia, Ecuador og Venezuela. Þar er
mönnum skákað niður meðfram
fljótunum og þeir gera staðarmæl-
ingar eftir stjörnunum, og þessar
mælingar verða þeir að gera um
nætur, með aðra höndina á mæl-
ingatækjum og hina á marghleypu,
því að á hverri stundu geta þeir
átt von á árásum villtra Indíána.
Mælingar þessar hafa vakið mik-
inn óhug meðal þeirra. Þeir skilja
ekkert í því hvaða galdra hvítu
mennirnir eru að fremja. Hvers
vegna eru þeir að kveikja vita á
fjöllum um nætur? Hvers vegna
eru þeir að flækjast um frumskóg-
ana með galdraverkfæri sín? Hvers
vegna eru þessir stóru fuglar þeirra
og engisprettur alls staðar á
sveimi? Indíánar kalla flugvélarn-
ar stóra fugla, en koptana kalla
þeir stórar engisprettur. Út af öllu
þessu eru þeir viðbúnir að gera
mælingamönnum allar þær skrá-
veifur er þeir sjá sér fært.
Jafnhliða staðarmælingum með-
fram fljótunum í frumskógunum,
eru flugvélar látnar fljúga yfir
skógarhafið og taka myndir úr lofti.
Hafa mælingamenn 25 flugvélar og
20 kopta til umráða. Flugvélarnar
hafa þrjár ljósmyndavélar og horf-
ir ein þeirra beint niður, en hinar
til hliða. Þær fljúga svo þvert vfir
skógana með vissu millibili (hér
um bil 8 km) og taka stöðugt mynd-
ir á fluginu. Myndir þessar eru svo
settar saman og bornar saman við
mælingar á landi.
—o—
Á öllum landabréfum eru mis-
hæðir á landi mældar eftir því hve
hátt þær ná yfir yfirborð sjávar.
En yfirborð sjávar er breytilegt og
verða því að fara fram nákvæmar
rannsóknir á því. Þess vegna hafa
verið settir sjávarmælar með
stuttu millibili meðfram endilöng-
um ströndum Suður-Ameríku,
bæði við Kyrrahaf og Atlantshaf.
Mælar þessir eru sjálfvirkir og
sýna allar breytingar milli flóðs
og fjöru allan sólarhringinn. Mæl-
ingar þessar eru eigi aðeins nauð-
synlegar til þess að hægt sé að
ákvarða nákvæmlega hæð ýmissa
staða yfir sjávarmál, heldur eru
þær einnig nauðsynlegar fyrir þá,
sem eiga að gera landakort eftir
myndum teknum á flugi. Slíkar
teikningar er ekki hægt að gera
með nákvæmni, nema því aðeins
að á hverri mynd sé að minnsta
kosti þrír staðir, sem menn vita
upp á hár hve hátt eru yfir sjávar-
mál. Flugvélar, sem myndirnar
taka, eru aldrei kyrrar því að þær
lyftast og síga eftir því hvernig
loftstraumum er farið. Myndirnar
aflagast því alltaf meira og minna,
og þess vegna þurfa þeir, sem
kortin teikna að geta séð á hverri
mynd þrjá staði, sem þeir vita hve
hátt eru yfir sjávarmál. Nú er ekki
við því að búast að á hverri mynd
sjáist þrír staðir, sem þegar hafa
verið mældir. Það getur meira að
segja farið svo, að á myndunum
sjáist ekki þeir staðir, sem eru
hornmörk í þríhyrninga mæling-
unum. En á hverri mynd er hægt
að finna einhverja þrjá staði, sem
skera sig úr, hús, stórt tré, vega-
mót, girðingarhorn eða eitthvað
þess háttar. Og þegar myndin hef-
ir verið framkölluð, fara aðrir
menn á stúfana til þess að gera
hæðarmælingar, lengdar og breidd-
arstigsmælingar á þessum stöðum.
Þeir hafa með sér myndir og stinga
gat á þær við hvern stað, sem
mældur er og skrifa þar á bak
myndarinnar allar mælingar sínar.
Vegarlengdin frá Point Barrow
í Alaska til syðsta odda Chile. er
um 18.000 km. Á allri þessari leið
eru mælingastaðir þríhvrninga
mælinganna með stuttu millibili.
Og nú koma aðrir menn til skjal-
anna. Á hverjum mælingarstað er
sett upp ný mælingastöð, inar svo
kölluðu Laplace stöðvar (kenndar
við franska stærðfræðinginn Pierre
Simon Laplace). Mælingamennirn-
ir, sem þarna vinna, hafa enn ná-
kvæmari mælingatæki en hinir.
Mælingarnar eru síðan bornar sam-
an, en þeim ber ekki saman og
getur skakkað nokkrum þúsundum
feta á hverjum stað, annað hvort
til austurs eða vesturs, suðurs eða
norðurs. En þessar skekkjur eru
ekki mælingamönnunum né áhöld-
um þeirra að kenna, heldur jörð-
inni sjálfri, því að staðurinn, sem
mælingatækin standa á, horfir ekki
alltaf eins við stjörnunum, sem
mælingarnar eru gerðar eftir. Þetta
er allt flókið mál og verður ekki
skýrt hér. En nú er það hlutverk
þeirra mælingamanna, er seinna
koma, að finna hvemig á þessum
skekkjum stendur, af hverju þær