Lesbók Morgunblaðsins - 12.08.1956, Blaðsíða 12

448
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Steinhausarnir í Mexiko
k RIÐ 1869 birtist í Bandaríkjun-
um grein eftir mann, sem J. M.
Melgar hét. Segir hann þar frá því
að suður í Mexikó hafi hann séð
gríðarstóran mannshaus, höggvinn
úr steini og nær sokkinn í jörð.
Hann segir að þarna muni vera
fleiri slíkir hausar, og nefni Mexi-
kanar þá „cabeza colosal“. Þessi
frásögn vakti þó mjög litla athygli,
en einn eða tveir vísindamenn, sem
voru þarna á ferð seinna, létu þess
getið, að þetta mundu vera all-
merkir forngripir. Sérstaklega
þótti þeim einkennileg hetta, sem
var á hausunum, og að andlitin
báru ekki svipmót Indíána, heldur
blámanna.
Árið 1938 kemur svo til sögunn-
ar vísindamaður, sem heitir dr.
Matthew W. Stirling og vinnur við
fornleiíarannsóknir hjá Smithson-
ian Institution. Hann hafði heyrt
getið um þessa stóru steinhausa og
gerði sér ferð suður til Mexikó að
athuga þá. Síðan hefir hann farið
þangað margar ferðir í sömu er-
indagerðum og leitað um frum-
skógana í Veracrux, Tabasco og
Chiapas, og orðið mikið ágengt.
Hann fór fyrst til Tres Zapotes
héraðsins í Veracruzríki og fann
þar hausinn, sem áður hafði verið
skrifað um. Leit hann svo á að rétt
væri að grafa hausinn upp, og
seinna á árinu fekk hann styrk til
þess hjá Smithsonian Institution og
National Geographic Society.
Þegar leiðangursmenn hófu
rannsókn sína, var aðeins kollur-
inn á hausnum ofan jarðar. Vissi þá
enginn hvort búkur mundi fylgja
með eða að hausinn stæði þarna á
altari. Ýmsar þióðsögur voru um
þennan haus, meðal annars sú, að
undir honum væri stórt ker fullt af
gulli og dýrgripum. Dr. Stirling
tók eftir því, að hausinn stóð upp
úr sléttri flöt, en umhverfis hana
voru fornir garðar á fjóra vegu,
alþaktir gróðri. Hann tók líka eftir
því, að nokkru austar voru aðrir
fornir og miklir garðar, einn þeirra
450 feta langur. Og enn lengra
burtu var svo enn slétt flöt, umgirt
gömlum görðum á fjóra vegu.
Þeir höfðu rekizt hér á mjög
merkilegt rannsóknasvæði rneð
forngripum, sem þetta land er þó
svo auðugt aí. Þegar þeir höfðu
rutt burtu skógi og öðrum gróðri,
kom í Ijós, að hér hafði áður verið
blómleg menning, líklega um svip-
að leyti og blómaskeið Rómaborg-
ar, eða fvrir 2000 árum.
Þegar verkamennirnir fóru að
grafa umhverfis hausinn, kom í
Ijós að þetta var aðeins haus,
höggvinn úr einum steini, blágrýti,
og er 6 fet á hæð, en 18 fet að um-
máli. Undir honum var pallur úr
gjófhöggnum steinum. Með járn-
stör.gum rannsökuðu þeir hvort
nokkuð mundi vera þar undir fólg-
ið, en gátu ekki rekist á neitt,
hvorki gull né annað. Hausinn var
snildarlega höggvinn og öll hlut-
föll í honum rétt. Og vísindamenn-
irnir voru undrandi. Hér var fund-
ið nýtt sýnishorn af myndhöggv-
aralist inna fornu íbúa Ameríku,
en það sem þeim þótti þó eir.na
merkilegast var andlitsfallið, þykk-
ar varir, breitt og flatt r.ef og stór
augu.
Þeir gizkuðu á að hausinn mundi
vega um tíu smálestir. Og þá kom
nýtt undrunareíni til sögunnar.
Hvernig höfðu inir áhaldalausu
frumbyggjar komið þessu bákni á
þennan stað. Ekki hafði steinninn
verið þarna upphaflega. Næsta
grjótnáma, sem nokkrar líkur voru
til að steinninn gæti verið úr, er
margar mílur þaðan. Frumbyggj-
arnir höfðu hvorki dráttardýr né
vagna til þess að koma steininum á
sinn stað. Líklegast er talið að þeir
hafi sett trjáboli undir hann sem
völtur, og síðan dregið hann á sjálf-
um sér alla þessa leið.
Svo var farið að grafa í ina fornu
garða og þar fannst ýmislegt, þar
á meðal steinn með ártali, og er
það elzta ártalið, sem fundizt hefir
vestan hafs. Það var höggvið í
steininn með myndletri Maya-
þjóðflokksins, sem vísindamenn
geta nú ráðið fram úr. Og þar stóð,
að steinninn hefði verið höggvinn
4. nóvember árið 291 fyrir Krist,