Lesbók Morgunblaðsins - 24.11.1957, Qupperneq 5

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
617
Jarðstjarnan Marz er með bláum röndum
HINN 7. september í fyrra var jarðstjarnan Marz næst jörðu, og
ktmur ekki svo nærri *jörðinni aftui fyr en árið 1971. Margir
stjörnufræðingar athuguðu Marz eins nákvæmlega og unnt var í
fyrra, og meðal þeirra var höfundur þessarar greinar, dr. Robert S.
Richardson, sem um 25 ára skeið hefir starfað við stjörnusjána
á Palomar og sérstaklega lagt stund á rannsóknir sólhverfis vors.
MENN halda að stjörnufræðingar
hafi látið önnur störf sitja á hak-
anum meðan Marz var næst jörðu
og einbeitt sér að rannsókn hans.
En þetta er ekki rétt. Það eru til-
tölulega fáir stjörnufræðingar, sem
fást við rannsókn jarðstjarnanna.
Og á stórri rannsóknastöð, þar sem
eru máske 20 stjörnufræðingar og
allir vilja komast að stjörnusjánni,
þá er ekki hægt að athuga Marz
hvenær sem manni sýnist. Tíman-
um er skipt niður milli stjörnu-
fræðinganna, þannig að hver fái
aðgang að stjörnusjánni ákveðnar
nætur.
* ★
FYRSTA athugun mín á Marz í
fyrra var 3. júní, en þá var stjain-
an í 120 milljón km. fjarlægð, eða
svo langt í burtu, að eg tók mynd-
ir af henni rétt til reynslu. Skyggni
var þá ágætt og snæbreiðan á suð-
urpói Marz var mjög greinileg.
Meðan eg horfði nú á stjörnuna,
tók eg eftir einkennilegum bláum
rákum á gulu yfirborði hennar
(„eyðimörk"). Þessar rákir voru
einna líkastar æðum, sem koma
fram í ýmsum jarðefnum. Og það
leið nokkur stund áður en eg gerði
mér það ljóst, að þetta mundu vera
hinir margumtöluðu skurðir á
Marz.
Mér kom þetta alveg á óvart,
því að ekki hafði eg búist við því
að sjá skurðina á svo löngu færi.
Bláu rákirnar voru heldur ekkert
líkar hinum venjulegu beinu stryk-
um, sem venjulega eru sett á mynd
-ir af Marz og eiga að tákna skurð-
ina. Liturinn var einnig annar.
Þeir, sem gjörst hafa athugað
Marz, svo sem Schiaparelli, Lowell
og W. H. Pickering, hafa víst ekki
tekið eftir neinum sérstökum lit á
skurðunum, því að þeir lýsa þeim
sem dökkum eða gráum strykum.
En í mínum augum voru þetta
greinilega bláar rákir, alveg eins á
litinn og dökkvu blettirnir á Marz,
sem kallaðir hafa verið „maria“,
eða höf, því að einu sinni heldu
menn að þetta mundu vera höf.
Þarna barst mér upp í hendurn-
ar það tækifæri, er eg hafði lengi
beðið eftir, að geta myndað stjörn-
una meðan skurðirnir voru sýni-
legir. Eg tók nú margar myndir og
á sumum þeirra sjást skurðirnir
svo greinilega, að vera má að mynd
-irnar geti skorið úr þeim ágrein-
ingi, sem verið hefir um þessa
skurði síðan þeir fundust fyrst ár-
ið 1877. Það væri þó af djúpt tekið
í árinni, ef eg heldi því fram að
með þessu hefði eg komizt að því
hvað þessir skurðir eru í raun og
veru, því að myndirnar eru litlar
og á þeim sjást rákirnar ekki jafn
glögglega og með berum augum í
stjörnusjánni.
Mér fannst það svo merkilegt að
uppgötva þessar bláu rákir á
stjörnunni, að eg skrifaði þegar
nokkrum stjörnufræðingum, benti
þeim á þetta og skoraði á þá að
gefa nákvæmar gætur að því hvort
þetta mundu vera skurðir, eða
ekki. Þeir þökkuðu mér kurteis-
lega fyrir upplýsingarnar, en eg
efast um að þeir hafi farið eftir
áskoruninni. Þeir hafa sennilega
haldið að eg hafi séð ofsjónir, og
vera má að mér hefði farið eins, ef
eg hefði fengið sams konar bref
frá einhverjum þeirra.
★ ★
EG HEFI ekki séð skurðina jafn
glögglega og eg sá þá þennan júní-
morgun 1956. Þegar Marz var næst
jörð í september, geisaði þar sand-
stormur og mökkurinn huldi svo
yfirborð hnattarins, að tæplega
var hægt að koma auga á stærsiu
„höfin“. En svo var það eina nótt
í október, að eg sá glögglega með
100 þuml. stjörnusjánni syðstu
skurðina, sem nefnast Simois og
Thermadon. Mér fannst eg greina
aðra skurði, en þetta var ekki nema
aðeins í svip.
Sennilega náði eg beztu mynd-
unum af stjörnunni með gulu ljósi
hinn 10. ágúst, en þá var Marz í
63.6 milljóna km. fjarlægð frá jörð.
Á beztu myndunum sjást glöggt
skurðirnir Gehon, Hiddekel, Canta
-bras, Agathadaemon, Ganges,
Nectar, Nilokeras, Draco og Jam-
una. Þeir koma fram á myndunum
sem örmjó stryk.
Með nákvæmri athugun á þess-
um myndum, og með skyndiathug-
un á stjörnunni á milli þess sem
þær voru teknar, er eg sannfærður
um, að á Marz eru einhverjar rák-
ir á þeim slóðum þar sem skurð-
irnir eiga að vera. En eg held að
þetta sé mishæðir á jarðskorpu
stjörnunnar.
★ ★
MERKILEGASTA fyrirbrigðið,