Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1958, Qupperneq 4

m
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
kynni að skemma fisk fyrir sér. Til
þessa þóttu að vísu ekki miklar
líkur, en samt ekki óhugsandi að
bagalegt gæti verið að hafa gas-
stöðina þarna. Og þar sem Ásgeir
veitti mikla vinnu, vildi gasnefnd
ekki eiga neitt á hættu eða tefla
í tvísýnu. Fyrir því var afráðið að
flytja stöðina lengra burt.
Því næst var keypt lóð af
Sveini Jónssyni bæarfulltrúa fyrir
8850 krónur, og síðan makaskipt 4
henni og lóð, sem hf. Iðunn átti.
Þessi Iðunnarlóð var hluti af þeirri
lóð, sem klæðaverksmiðjan hafði
verið reist á. Iðunn hafði fengið
fullt afsal fyrir allri lóðinni af
hálfu bæarstjórnar, og eftir þeim
lóðarhluta, er bærinn nú fekk,
hafði félagið gert veg, með sérstöku
samþykki bæarstjórnar, og notað
lóðina með þeim hætti.
Nú var því haldið fram á bæar-
stjórnarfundinum, að bærinn hefði
átt að taka þessa lóð endurgjalds-
laust, vegna þess að félagið hefði
vanrækt að girða hana.
Um allt þetta urðu hvöss orða-
skipti á fundinum og stóðu umræð-
ur fram á nótt, en málalok urðu
engin.
Þessi eldur, sem kviknaði þarna
á fundinum, breiddist skjótt og
með miklum æsingi um allan bæ.
Menn skiptust í tvo flokka, með og
móti gasstöðinni. Menn deildu um
hvort betra væri að hafa gasstöð
eða rafmagnsstöð og virtist sem
rafmagnsmenn væri alls ekki í
minnihluta meðal almennings. í
blöðunum komu margar greinir
um málið. Menn töluðu um að
halda borgarafund og jafnvel að
kæra til Stjórnarráðsins út af að-
gerðum borgarstjóra og gasnefnd-
ar. —
Isafold hafði sagt nokkru áður:
Enn má kippa að sér hendinni.
Ýmsir bæarbúar mundu helzt
kjósa það. — Fyrir tveimur árum
var þeim sagt, að eina ráðið væri
að fá raforku framleidda með kol-
um. Og bæarstjórn gerði samning
um það. Nú er þeim sagt að ekki sé
nokkurt vit í því, eina ráðið sé að
fá gas, bæði til lýsingar og elda-
mennsku. Og bæarstjórnin hefir
samið um það. Jafnframt fullyrðir
maður, sem er einn þeirra fáu, sem
sérþekkingu hefir, að ekkert vit sé
í því að koma upp gasstöð. Vér
eigum að fá rafljós, ekki úr kolum,
heldur úr Elliðaánum.------------
Þeir, sem fylgdu gasstöðinni
báru því við, að ekki mætti virkja
Elliðaárnar, því þá mundi laxveið-
in hverfa, en hún gæfi nú af sér
7200 kr. á ári. Það væri ekki heldur
heppilegt að hafa rafmagn til ljósa,
því að engin þörf væri fyrir það
á sumrin, en stöðin yrði að vera í
gangi fyrir því. Rafstöð yrði þvi
starflaus og arðlaus mikinn hluta
ársins. Gasið væri jöfnum höndum
notað til suðu og ekkert uppihald
þyrfti að vera á framleiðslu þess,
en mætti minnka hana og auka eft-
ir þörfum. Rafmagnið væri svo
dýrt, að það væri ekki fyrir hina
efnuðu. Gasið væri fyrir alla.
Páll Einarsson borgarstjóri sagði'
Eg var upphaflega með rafljósum.
Mér hafði þótt vænt um þau í Hafn
-arfirði. Og mér hafði verið talin
trú um, að þau væri að útrýma
gasljósi. — Verkfræðingar hafa
rannsakað Elliðaárnar og tafar-
laust horfið frá því að hugsa um
lýsingu þaðan. Olíustöðvar yrði
líka allt of dýrar. Gasstöðin er afl-
vaki, sem nota má til að framleiða
rafmagn til að fullnægja þeim, er
heldur vilja rafljós, en þeir verða
fáir.
Hann sigraði í þessu máli. Hinn
17. júlí 1909 var honum falið að
undirskrifa samningana við
Francke og jafnframt var gasnefnd
falin umsjá með verkinu.
Bygging gasstöðvar hafin
í september 1909 var bygging
gasstöðvarinnar hafin og jafnframt
var byrjað á því að leggja gaspípur
í götur bæarins. Var svo verkinu
haldið áfram af kappi, svo stöðin
var fullger í júní 1910. Þá höfðu
um 200 heimili beðið um gas, og
mundu hafa verið fleiri, ef ýmsir
hefði ekki verið svo illa á vegi
staddir að þeir gátu ekki greitt
heimæðina. Kveikt var á götuljós-
kerum í fyrsta sinn 1. sept. 1910
og voru ljóskerin þá 207, eða nær
helmingi fleiri, en þau höfðu verið
áður. Þeim var dreift á 14 km.
svæði, en götur bæarins voru bá
alls 16 km. Var fyrst í stað látið
loga á þeim öllum frá því er
rökkva tók og fram til miðnættis.
en síðan látið loga á þriðja hver^u
ljóskeri alla nóttina. Kostnaður við
hvert ljósker var hinn sami og ver-
ið hafði við steinolíuljósin, eða 27
krónur á ári. En menn fundu fljótt
muninn, sem á varð. Nú var
Reykjavík uppljómuð borg. Nu
komu skær ljós í búðarglugga og
vörpuðu birtu út á göturnar, og í
búðum og samkomuhúsum virtist
álíka bjart og um miðjan dag. Það
voru viðbrigði. En þó urðu við-
brigðin mest á heimilunum. Þau
urðu nú eigi aðeins bjartari og
þrifalegri en áður, heldur losnuðu
og húsfreyur að miklu leyti við að
elda í kolavélum. Allt þetta, hafði
góð áhrif á skaplyndi manna, svo
að úlfaþyturinn út af gasstöðinni
hjaðnaði bráðlega niður, þegar
menn höfuð reynt kosti hennar.
ísafold kom þá að máli við Pál
Einarsson borgarstjóra.
„Þér hafið átt í stríðu að standa
út af gasinu, mótstaðan verið
mikil“, sagði blaðamaðurinn.
„Ójá. Ekki er því að neita“, svar-
aði hann. „En það hefi eg lítið látið
á mig fá, því að eg hef verið og er
sannfærður um, að gasið er miklu
hagkvæmara fyrir bæinn að öllu
leyti en rafmagnið, sem svo mjög
hefir verið teflt á móti gasinu. Gas-