Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1958, Qupperneq 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
231
nögl sér, hafi þá gefið hjúunum heilt
sauðarfall. Þetta heitir vistarbiti, sem
hjúinu er gefið með sér.
Uppstigningardagur 15. maí.
Ef þann dag er úrkoma og góðviðri,
boðar það gott árferði. En ef þá er
glatt sólskin, boðar það grasbrest um
sumarið. ,
Hvítasunnudagur 25. maí.
Gömlum mönnum þótti það góðs viti
ef kaldir og heitir dagar voru á víxl
um Hvítasunnu. Annars var sama spa
um Úrbansmessu og Hvítasunnu að ef
þá væri sólskin og gott veður, boðaði
það mikinn gróður, en illviðri boðaði
uppskerubrest, eins og hér segir:
Hvítasunnuregn mun sjaldan
sýna nema ávöxt kaldan.
Nú vill svo til, að þessir dagar eru
samferða, og ætti þá spáin að vera enn
öruggari.
Ýmislegt í þjóðtrúnni er bundið við
Hvitasunnu. Ekki er til svo vond vætt-
ur eða hamramt tröll, að ekki sofi um
sólaruppkomu þann morgun. — Til
þess að koma upp tilbera, varð kona
að stela dauðsmanns beini í kirkjugarði
á Hvítasunnumorgun. — Þórshamar,
sem á að vera úr klukkukopar, skal
hertur í mannsblóði á Hvítasunnudag
milli pistils og guðspjalls. — Hvíta-
sunnan er eini dagur ársins að fálkinn
ofsækir ekki rjúpuna.
—oOo—
Búmannsklukka
Eftir venju var klukkunni flýtt um
eina klukkustund í apríl, svo nú er hér
svokallaður sumartími. En gott og gam-
alt nafn er búmannsklukka, og er kom-
ið af því, að áður en klukkugangur var
lögfestur hér á landi, höfðu margir
bændur klukku sína stundum 2—3
stundum á undan sól á sumrin og fóru
þar að heilræði Hávamála:
Ar skal rísa sá, er á yrkjendur fáa
og ganga síns verka á vit.
Margt of dvelur þann of morgun sefur.
Hálfur er auður und hvötum.
Það þótti því búmannssiður að
klukka væri fljót, og þar af kemur
nafnið búmannsklukka. En sumir
bændur höfðu það einnig til að lengja
daginn, með því að seinka klukkunni
þegar kom fram yfir hádegi, og flýta
henni svo aftur þegar farið var að
hátta. Á þetta bendir vísan:
Stundaklukkan kostarik
knúð af sköpum norna,
er á kvöldin lúnum lik,
leikur sér um morgna.
Nú er ekki alltaf verið að hringla
með klukkuna, henni er aðeins breytt
tvisvar á ári.
Alls staðar þar sem minnst er á
klukkuna í almanakinu, er átt við ís-
lenzkan miðtíma. En hvað er íslenzkur
miðtími? 1 ritgerð 1937 skýrði dr. Þor
kell Þorkelsson þetta svo:
Almenningur mun telja að rétt
klukka eigi að vera 12, þegar sólin er
í hásuðri. En það er ekki heppilegt og
naumast mögulegt, að láta klukkuna
ganga nákvæmlega eftir sól, því að
sólarhringar eru ekki jafn langir. Því
hefir það ráð verið tekið, að láta klukk-
urnar alltaf ganga hnífjafnt, og þó svo
nálægt sól sem unnt er. Þá sýnir klukk-
an svonefndan miðtíma þess staðar, sem
hún er á. íslenzkur miðtími er sá tími,
sem rétt miðtímaklukka sýnir á 15 st.
vl. frá Greenwich, og á að fara eftir
þeirri klukku alls staðar á íslandi, en
hann er 27 mín. 43,2 sek. á undan mið-
tíma Reykjavíkur. í daglegu tali er
rétt klukka eftir íslenzkum miðtíma,
nú oft nefnd símaklukka. — í almanak-
inu eru kallað miðdegi þegar síma-
klukkan er 12, en hádegi þegar sól er
í hásuðri. — Almanakið er líka reiknað
út eftir hnattstöðu Reykjavíkur. En
hún er ekki alls staðar sú sama, vegna
þess hve stór borgin er orðin. Er þvi
miðað við merkisteininn á Skólavörðu-
holtinu, rétt hjá Leifsstyttunni. Þar er
hnattstaða Reykjavíkur 64 gr. 8,4 nbr.
og 21 gr. 55,8 vl.
VarRsamt að
fljúga háti
ÞAÐ hefir verið viðkvæði um nokk-
urra^ára skeið, að allir geti ferðast
með flugvélum, ef þeir eru á annað
borð svo brattir, að þeir geta gengið
út að flugvélunum. En þetta er ekki
rétt, segir Dr. Russell J. Vastine, sér-
fræðingur í flugferðum, í grein sem
hann ritaði nýlega í tímaritið „Sky-
ways“.
Hann segir, að þegar flugvélar fara
hátt og hafa engan útbúnað til þess af.
þétta loftið í farþegaklefanum eða
blanda það ildi, þá verði loftið svo létt
og ildislítið, að mikið reyni meira en
áður á störf hjartans og blóðrásina.
Hraustir menn muni lítið verða varir
við þetta, en það geti riðið hjartaveil-
um mönnum að fullu. Sumir geti feng-
ið slag af þessu, og hætt sé við að líði
yfir menn, sem eru með sykursýki. Á
vanfærar konur geti þetta haft þau
áhrif, að þær taki jóðsótt, enda þótt
ekki sé komið að því. Fólki, sem þjáist
af blóðleysi, sé og hætt, vegna skorts
á ildi í andrúmsloftinu.
Hann segir og að menn sem hafa
geðveilur, eru með sótthita, eða hafi
gengið undir holskurð nýlega, ætti ekki
að ferðast með flugvélum, þar sem loft
er ekki þéttað í farþegaklefa.
En sé þess gætt að þétta loftið í flug-
vélinni hæfilega eftir því sem hún
hækkar flugið og hafa í því nóg ildi,
þá er mönnum ekki hættara þar en
annars staðar.
----0----
IJmhverfi
s^jarnanna
A FUNDI félags bandarískra stjörnu-
fræðinga (American Astronomical
Society) sem haldinn var fyrir
skemmstu, skýrði dr. Gerard P. Kuiper
frá Yerkes stjörnurannsóknastöðinni í
Wisconsin frá því, að hann hefði sann-
prófað að í skýunum, sem sjást yfir
Venus, sé ekki vatn, eins og í skýun-
um yfir jörðinni, heldur sambland af
kolefni og ildi (C3 02).
Hann kvaðst einnig hafa komizt að
því, að kolsýra sé í gufuhvolfi Marz,
eins og menn höfðu reyndar þótzt kom-
ast að 1947. í andrúmsloftinu á jörð-
inni er einnig nokkuð af kolsýru, sem
aðallega stafar af útöndun manna og
dýra, en jurtir gleypa aftur í sig.
Þá sagðist dr. Kuiper hafa komizt að
því, að tvö af tunglum Júpiters sé
snævi þakin. Annað þeirra er nokkru
dekkra en hitt, en það sagði hann stafa
af því, að kísilaska hefði dreifzt yfir
snjóinn.
Rannsóknir hans á hringum Satúrn-
usar þykja sanna það, sem áður hafði
komið fram, að þeir sé úr snjó eða ís-
krystöllum. Áður fyr höfðu menn hald-
ið að þeir væri úr ryki.