Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1959, Side 12

468
LESBÓK MORGTJNBLAÐSINS
átt sér stað á þessari jörð. Má þar
einkum nefna það, þegar menn
vita sig í svefninum hafa séð önn-
ur stjörnumerki á himni en séð
verða héðan, eða þá sól og tungl
með óvanalegum hætti. Og birta
samræmisins er falin í því, hve
hvort tveggja ber hér að sama
brunni. Hinar síðast töldu stað-
reyndir draumanna og svefnmögn-
unin þurfa nokkurn veginn jafnt á
því að halda, að sambandið sé út
fyrir jörðina og þá auðvitað við
lífheima annarra hnatta. Þetta, sem
með lífssambandinu veitist, svefn-
hvíldin og hafningin, sem forðum
átti sér stað frá ólífi til lífs, kemst
ekki af með minna, en að það sam-
band sé heimssamband. Og enn
kemur hér eitt, sem alls ekki verð-
ur skýrt út frá kenningu Freuds
eða nokkurs annars fyrir daga
Helga Pjturss. Vitnist manni eitt-
hvað, sem hann sjálfur gat ekki
hafa aflað sér vitneskju um og eng-
inn á þessari jörð, vitnist honum
það í svefni, og reyndar hvort sem
hann var sofandi eða vakandi, þá
bendir það ákveðið til sambanda
út fyrir jörðina. Þar getur ekki
verið um að villast, að vitneskja
hlýtur annað hvort að vera fund-
in af sjálfum manni eða hún er
þegin af öðrum, og meira en mann-
leg vitneskja getur þá naumast
verið komin nema frá íbúum ann-
ara hnatta. Á öðrum hnöttum eru
hinir einu staðir, hinir einu tilveru-
möguleikar, sem vitað er af fyrir
utan jörðina.
V.
Eins og ég gat um hér í upphafi,
þá taldi Yngvi Jóhannesson Sig-
mund Freud sem vísindamann
koma næst á eftir þeim Kopernik-
usi og Darwin, og býst ég við, að
íslenzkum menntamönnum þyki
slíkt nær sanni en ef sagt væri á
sama hátt um Helga Pjeturss
Einskis hafa íslenzkir lærdóms
menn gætt eins vel og þess að
ganga þegjandi fram hjá þessum
kenningum dr. Helga, sem lesa má
um í Nýalsritum hans. Að vísu er
ekki alveg lokað fyrir það, að einn
eða annar minnist þess, að Helgi
hafi verið góður námsmaður í
skóla, að hann hafi gert merkilegar
athuganir varðandi íslenzka jarð-
fræði og að hann hafi skrifað gott
mál. En þegar minnst er á heim-
speki hans eða niðurstöður um eðli
svefns og drauma, þá er engu lík-
ara en að þessir miklu menn fari
hjá sér og verði hræddir. En þó
er raunverleikinn sannarlega sá, að
þar er sízt ástæða til að hræðast.
Það sem Helgi Pjturss er að boða
í Nýal sínum, miðar alls ekki að
því að niðra eða gera lítið úr mönn-
um. Það sem þar er verið að boða.
er framar öllu leiðin til sátta og
samræmis. Hvergi er fremur en i
ritum Helga Pjeturss boðuð góð-
vild og mildi, hvergi fremur en þar
boðuð trúin á að leita sannleiks og
fegurðar. Og horfi maður nú á
þessar kenningar hans út frá þvi
sem bezt hefir verið hugsað og
skilið í vísindum, þá koma þær
þar sem hið eðlilegasta framhald.
— Kenning Freuds leitar ekki út
fyrir jörðina og jafnvel ekki, nema
þá óbeinlínis, út fyrir einstakling-
inn sjálfan. Freud gerði ekki nem-
ar nýar sambandsuppgötvanir, og
kenning hans byggist engan veginr.
á því, sem bezt hefir verið skilið
í heimsfræði. Ég efast jafnvel um
að hún byggist að nokkru sann-
verulegu leyti á því, sem bezt hef-
ir verið skilið varðandi líffræði.
En á þessu hvort tveggja byggist
hin nýalska kenning alveg sérstak-
lega. Uppgötvun draumsambands-
ins er þar að vísu höfuðundirstaða
En án hins hefði hún þó ekki get-
að komið fram. Til þess, að kenn-
ing Nýals gæti komið fram, varð
Kopernikus að hafa áttað sig á sól-
hverfinu, Brúnó á mikiUeik heims-
ins, Newton á sambandi hnattanna
og Lamark og Darwin á lífsþró
uninni. Og enn mætti hér nefna
hina mjög merkilegu uppgötvun
þess, að t. d. mannlegir einstakl-
ingar eru byggðir upp af enn öðr-
um einstaklingum, frumunum. Og
nú vil ég að endingu biðja þá, sem
þetta lesa, að prófa raunveruleik
þess, sem hér var haldið fram um
draumana. Gætið að draumsýnum
ykkar. Gætið að því, hvort ekki
var í rauninni eitthvað með ó-
vanalegum hætti, þegar ykkur
dreymdi heimili ykkar eða annað,
sem þið þekkið. Og enn vil ég
biðja ykkur að gæta að ýmsu, sem
ekki hefir hér verið vikið að.
Þannig vil ég biðja ykkur að gæta
að því, hvort þið verðið aldrei vör
við, að þið í svefninum áttuð minn-
ingar um eitthvað, sem þið engar
minningar eigið um í vökunni, því
að þar væri enn ein sönnunin fyr-
ir sambandseðli svefnsins. — Freud
kenndi það, að í vitundinni, eða
undir henni, væri djúp ómeðvit-
aðra hugrenninga og minninga, og
mun þó hitt vera sönnu nær, að
flestir geti gert sér ljóst, hvaða
minningar gætu þar verið geymd-
ar. Raunveruleikinn er, að fyrir
flestum er ekki um það að villast,
hvað eru hvers eigin minningar og
hvað ekki. Og svo að ég víki enn
að því, sem varðar byrjun þess
að komist varð á þessa skilnings-
braut lifsambandsins, þá má það
heita mikil sönnun fyrir raunveru-
leik draumskynjananna, að stund-
um á sér stað, að menn muna ekki
fyrir víst, hvort þá dreymdi eitt-
hvað eða það átti sér stað í vöku
Um það, sem maður hefði aðeins
hugsað sér, mundi slíkt naumast
eiga sér stað. Því blandar held ég
enginn saman við það, sem raun-
verulega hefir gerzt.
Þorsteinn Jónsson
á Úlfsstööum.