Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1960, Blaðsíða 11

LESBÖK MORG'jNBLAÐSINS
599
Gorm hinn gamla danakonung,
sem sumir segja að aldrei hafi
verið til. Af hinu verður ljóst hví-
líkur maður Kristján Vilhjálms-
son hefir verið, að þrátt fyrir lág-
an uppruna sinn, hafa íslendingar
metið hann ofar flestum dana-
konungum“.
Þetta er sýnishorn af stíl bók-
arinnar og sýnir ættjarðarvininn
sem leynist undir gæru kommún-
ismans.
Steinar fer til Danmerkur og
heimsækir kónginn og eru þar þá
fyrir kóngar og keisarar með fjöl-
skyldur sínar. Steinar heilsar upp
á Grána sinn og gefur konungi
skrín, sem enginn af hinum vold-
ugu getur opnað vegna þess að
fara verður eftir kvæði til þess
að geta lokið kistlinum upp. Hér
leikur Laxness sér að líkingum:
Þetta forláta skrín með launhólf-
um fyrir gull og gimsteina, er
auðvitað ísland, enda þótt hann
gefi í skyn á listrænan hátt að í
þessu felist enn dýpri merking.
Hjá Pílkirstínarölkeldu rekst
Steinar á Þjóðrek mormónabisk-
up, og kenning biskupsins um
hina endurfundnu paradís í
Ameríku, heillar Steinar svo að
hann fer til Ameríku í stað þess
að fara til íslands. Honum gefst
aðeins tóm til að senda fjölskyldu
sinni kveðju og eitt nálabréf. En
það er vegna fjölskyldunnar að
hann fer vestur; í guðs paradís á
jörð sem þar er, er máske meiri
gæfu að finna og betra líf en basl-
ið undir Steinahlíðum. Endur-
minningin um börnin sækir þó á
hann: „Þegar eg horfði á þau sofa
í barnæsku sinni, þá var sæla
þeirra svo fögur að mér fannst
hálfsyrgilegt til þess að hugsa að
þau skyldu eiga eftir að vakna.
Einusinni helt eg að eg mundi
geta keypt þeim kóngsríki fyrir
hest“. — Slík gullkorn eru mörg
í bókinni, þar sem líking og raun-
veruleiki haldast blítt í hendur.
Oft vegur hið sennilega og
ósennilega salt hjá honum, t. d.
þar sem segir frá Steinbjörgu,
dótturinni í Hlíðum. í barnslegu
sakleysi fer hún í rúm hjá Birni
á Leirum. Það gerðist ekkert, seg-
ir hún, eg svaf. Kannski kom hann
óvart við mig í svefni, annað man
eg ekki.
Öllum til undrunar á hún barn
um vorið, og Steinbjörg skilur
ekkert í þessu. Með ísmeygilegri
kaldhæðni höfðar Laxness hér til
meyarfæðingarinnar. Frásögnin er
vefur af fjarstæðum, þar sem
tvinnast helgisögn og ramur veru-
leiki. En þó lýsir innri maður
hennar hreinleik, sakleysi og
blygðunarsemi — en það er líka
undrið . . .
Vestur í mormónaríkinu kepp-
ist Steinar við að reisa hús handa
þeim, og nú kemur ófögur lýsing
á ástandinu þarna, engin dulin
samúð lengur með fólkinu í þess-
ari endurheimtu paradís, sem
verður að breyta sæluvonum sín-
um í sigg í lófum til þess að sjá
sér farborða. Heima á íslandi fer
jörð hans í eyði og fjölskyldan
fer á hreppinn. Að lokum getur
hann þó sent þeim fargjald, og
Þjóðrekur biskup fer með þau öll
til Ameríku. Á leiðinni deyr þó
konan og líki hennar er sökkt í
Atlantshafið. Steinbjörg kemst í
kast við nokkra Finna og nú er
ekki framar um að ræða synd í
svefni. Þau skilja ekki hvort
annað, en: „Á einum degi höfðu
þau ausið hvort yfir annað á máli
fiskanna því sannleiksljósi sem
daglegt sendibréf árlangt, með
þrástöguðu loforði um eilífa trygð,
fær eigi skapað, ekki einu sinni
þó þar fylgi bæði heimspeki og
ljóðalestur eða jafnvel saungur".
í sakleysi sínu verður Stein-
björg hrædd á eftir. Þjóðrekur
biskup huggar hana og vígist
henni sem fjórðu konu . . .
Svo hittast börnin og faðirinn:
„Þau hlustuðu undrandi á sig
sjálf tala aftur saman — þrír
menn sem allir voru upphaflega
sama hjartað, þannig voru þá
endurfundir í himnaríki. Þau
flýttu sér að þagna“.
Sögunni lýkur með því að
Steinar fer heim sem trúboði. En
þá er hætt að ofsækja prédikara
hinnar endurheimtu paradísar.
„Er mormóninn hefur upp boð-
skap sinn taka menn því af blíð-
legu tómlæti eins og var í móð
hjá ossum löndum í fornsögunum
er þeir tóku trú ókunna, árið þús-
und, og tóku þó ekki, af því þeir
nentu ekki að þræta — eða settust
niður og bundu skóþvengi sína,
af því þeir nentu ekki að flýa, ef
þeir voru ofurliði bornir í orust-
um. Var nú gerhorfin úr frónbú-
um aftur sú ögn af trúarþreki er
bólað hafði á fyrir nokkrum ár-
um þá er þeir bundu niður mor-
móni við steina. Framfarir eða
afturför? hafði og sá biskup spurt
sem ágætastur hefir farið um ís-
land á seinni öldum; það er annað
en gaman að glíma við mikið af
ull ef hún er ekki einusinni í pok-
um“.
Með þessari setningu opinberar
Laxness tilgang bókarinnar. Alveg
eins og í „Gerplu“, þar sem hann
veittist að fornsögunum, veitist
hann hér að kristindóminum, án
þess að íhuga mismuninn á mor-
mónismanum og þeim Hallgrími
Péturssyni og Jóni Vídalín, sem
eru ímynd íslands ekki síður en
Edda og Saga.
—OOO—
Þegar eg las þessa bók, minnti
hún mig alltaf á Anatole France.
Að vísu er hann ekki jafn mikið