Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.1961, Blaðsíða 4

104
LESBÓK MORGUNBLAPSINS
þess að hefna Jóns biskups Ara-
sonar. Getur séra Sigurður B.
Sivertsen þess, að nokkuð af bein-
um hafi verið flutt þaðan og þau
greftruð í kirkjugarði. Hann getur
þess einnig, að þar „hafi fundizt
silfurhringur með gömlu verki“.
En það var misskilningur að hér
væri um bein þeifra Kristjáns
skrifara að ræða. Þeir voru fyrst
dysjaðir fyrir utan garð á Kirkju-
bóli, en seinna voru líkin tekin
UPP °g grafin að hálfkirkju, sem
þar var.
Veturinn 1868 varð í stórviðri
mikill uppblástur hjá Hafurbjarn-
arstöðum og komu þá í ljós
nokkrar grafir. Sigurður Guð-
mundsson málari fekk fregn af
þessu og þóttist hann þegar vita,
að þarna væri um að ræða kumla-
teig frá fornöld. Fekk hann þá
Ólaf bónda Sveinsson á Hafur-
bjarnarstöðum til þess að rann-
saka þennan kumlateig. Ólafur
gróf upp 7 kuml og fann þar ým-
islegt merkilegt, og eru þeir
gripir geymdir í Þjóðminjasafni.
„Enn skipar fundur þessi veglegan
sess í fornaldardeild Þjóðminja-
safnsins. Kumlateigurinn gæti ver-
ið ættargrafreitur Hafur-Bjarnar
Molda-Gnúpssonar“, segir Kristján
Eldjárn þjóðminjavörður í bók-
inni „Stakir steinar“.
Þar segir hann ennfremur frá
því, að sumarið 1947 fóru þeir Jón
Steffensen prófessor vestur að
Hafurbjarnarstöðum í eftirleit og
fundu þar tvö óhreyfð kuml. „í
annari gröfinni var ungbarn og
hafði verið lagt til hvílu í litlum
tréstokki og lögulegum steinum
snoturlega raðað umhverfis. í
hinni gröfinni lá beinagrind af
fullorðinni konu (um fertugsald-
ur). Hún lá á hægri hlið, fætur
mjög krepptir, beinin stráheil og
hrein í hvítum sandi, brimsorfnir
steinar yfir. Kona þessi var búin
*
nokkru haugfé, þó ekki ríkmann-
legu. Til hversdagsgripa má telja
hníf, kamb og matskeljar þrjár,
fremur til skartgripa bronsprjón
vænan, sem konan hafði borið á
brjósti, líklega til að taka saman
skikkju eða feld, og litla skraut-
lega bronsnælu við háls, sennilega
til að loka með klauf á kyrtli“.
Hann segir ennfremur: Merk-
asti gripur haugfjárins er brons-
nælan. Þótt farið sé með logandi
ljósi um öll forngripasöfn Norður-
landa, finnst ekki ein þríblaða-
næla eins og nælan frá Hafur-
bjarnarstöðum. En stíl hennar
þóttist eg eigi að síður geta skil-
greint. Skrautverk þetta mun eiga
að telja til keltnesk-norræns
skrautstíls, sem upp kom fyrir
samskifti keltneskra og norrænna
manna við írlandshaf og bezt er
þekktur af hinum frægu stein-
krossum frá 10. öld á eynni Mön.
Smiðurinn, sem steypti næluna
frá Hafurbjarnarstöðum, hefir
kunnað þennan stíl og sjálfur, eða
meistari hans á undan honum tek-
ið upp á að nota hann til að
skreyta hinn gamla norræna
skartgrip, þríblaðanæluna. Næl-
una má líta á sem dæmi um sýni-
leg tengsl milli íslands og vest-
rænna víkingabyggða á 10. öld. —
Þessi litla næla hefir því merki-
lega sögu að segja. Og ósjálfrátt
leita ýmsar spurningar á hugann
í sambandi við hana. Hvar er hún
upprunnin? Hvernig stendur á
því að hún skyldi finnast einmitt
á þessum stað? Hver var koná sú
er átti hana og hafði hana með
sér í gröfina?
Alls hafa fundizt 9 kuml hjá
Hafurbjarnarstöðum, og aðeins í
tveimur þeirra hafa konur verið
leiddar, svo víst sé. Vera má, að
eitt kuml eða fleiri hafi verið ör-
fóka áður en rannsókn Ólafs
Sveinssonar fór fram 1868. Um
það vitum vér ekki neitt með
vissu, aðeins þetta, að „nokkuð af
beinum var flutt þaðan“ áður og
grafin í kirkjugarði. Ekkert segir
af því hvort þeir sem beinin hirtu
hafi grafið eftir þeim, eða aðeins
hirt þau bein, sem vindur hafði
blásið upp. Af skýrslu Ólafs má
þó ráða, að bein hafi verið hirt úr
nokkrum kumlum áður en hann
rannsakaði þau, og geta verið þau
bein, sem greftruð voru fyrrum
í kirkjugarði.
Þegar athuguð eru þau tvö
kvenkuml, sem fundust, má sjá
að meira hefir verið haft við
greftrun þeirrar konu, er í seinna
kumlinu fannst, og hér hefir verið
lýst. Þess vegna er ástæða til að
ætla, að þetta hafi verið kuml
húsfreyu á Hafurbjarnarstöðum.
Húsfreya á Hafurbjarnarstöðum,
kona Hafur-Bjarnar, var Jórunn
dótturdóttir keltneska landnáms-
mannsins Ráðorms í Vetleifsholti.
Þarna er hið keltnesk-norræna
samband, sem svo vel getur skýrt,
hvers vegna hin einkennilega þrí-
blaða næla, með keltnesk-norræn-
um stíl, skyldi einmitt finnast
þarna á þessum stað. Hér styður
hvað annað. Gröfin bendir til
þess, að hún hafi verið legstaður
húsfreyunnar á Hafurbjarnarstöð-
um, og hin einkennilega nál bend-
ir til hins keltnesk-norræna ætt-
ernis hennar. Vér getum vel
hugsað oss, að nælan hafi verið
ættargripur, fyrst í eigu Arn-
bjargar húsfreyu í Kvíguvogum
og síðan gengið að erfðum til
dóttur hennar, húsfreyunnar á Haf-
urbjarnarstöðum. Er þá gert ráð
fyrir, að nælan hafi verið komin
vestan um haf með Ráðormi.
Þó er ekki loku fyrir það skot-
ið, að Hafur-Björn hafi sjálfur
smíðað þessa nælu handa konu
í