Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.1962, Side 5

af Ó sú árátta aö íslenzka er-
lend sérnöfn hafi aö vísu stundum
gengiö út í öfgar (sbr. Oxford:
Öxnafuröa o. s. frv.), þá er liitt
jafnvíst aö oft fer vel á aö íslemka
slík nöfn, svo þau falli betur aö
tungunni. Sum erlend heiti talca aö
vísu sjálfkrafa íslenzkum fallbeyg-
ingum, svo sem París, Berlín og
Moskva. Önnur eru oröin föst í
málinu án fallbeyginga, t.d. Madrid,
Lissabon og Haag. Einstaka heiti
er notaö jöfnum höndum í erlendri
og íslenzkri mynd: London eöa
Lundúnir.
Hins vegar gœtir víöa í rituöu
máli hvimleiös ruglings aö því er
snertir rithátt erlendra nafna, og
ber þaö vitni kœruleysi eöa þekk-
ingarskorti, nema hvort tveggja sé.
Eitt dagblaöanna í Reykjavík
heldur t.d. fast viö þá venju aö
rita Algiers fyrir Alsír. Hvernig
sem s e i n n a
heitiö er til-
komiö, þá fer
vel á því í ís-
lenzku, en
hrein g o ö g á
aö nota fyrra
heitiö, því þaö
á alls ekki viö
landiö heldur
hö fuöborgina,
Algeirsborg. Á
frönsku heitir
landiö Algerie og á ensku Algeria,
en höfuðborgin heitir á báöum
málum Algiers.
Annaö nærtœkt dœmi og kannski
enn hlálegra getur aö líta bœöi í
dagblööum og leikskrám leikhús-
anna hér, þegar gyöja leiklistar er
nefnd Thalia eöa jafnvel Talia.
Hvort tveggja er hreinasta ambaga.
Gyöjan er grísk og hefur alla tíö
heitiö Þalía enda eiga Grikkir bók-
stafinn „þ“ eins og viö. Ofannefnd
ambaga er þeim mun skringilegri
sem allir skrifa Aþena, en ekki
Athena eöa Atenal
í þýöingu sinni á kviöum Hóm-
ers íslenzkaöi Sveinbjörn Egilsson
qrísku heitin og eru mörg þeirra
oröin föst í málinu, svo sem Seif-
ur, Hómer, Ódysseifur og íþaka.
Hins vegar notaöi hann latnesku
endinguna -US í staö qrísku end-
inqarinnar -OS, t.d. Ólympus í staö
Ólympos, og finnst mér fara illa á
því. Jafnvel í heitum þar sem
grísku endingunni -OS var alls ekki
til aö dreifa, notaöi hann latnesku
endinguna, t.d. Öydípus. Þetta
nafn er á grísku ritaö „Oidipous"
og œtti því aö vera Ödívús á ís-
lenzku, enda mun þaö oftast ritaö
meö þeim hœtti. Önnur villa sem
algeng er, sennileqa fyrir ensk á-
hrif, er aö rita Plató og Apolló í
staöinn fyrir Platon og Apollon,
eins og réttara er.
Ég er ekki frá þvi, aö nefnd sú
eöa nefndir, sem um íslenzk nýyröi
fjalla, heföi hér hlutverki aö gegna,
ekki sízt þegar haft er t huga hve
mikiö af nýjum heitum, einkanlega
í landafrœöi, flœöir yfir ókkur nú
síöustu árin. Vœri ekki ómaksins
vert aö gera skrá yfir þau erlendu
heiti, sem menn eru í vafa um
hvernig beri aö skrifa, svo hér
skapist föst hefö um rithátt er-
lendra sérnafna?
s-a-m.
Frá Afríku til endileysunnar
Yfirlit yfir sænskar bókmenntir sibasta árs
Carl Frederik Reuterswárd
breyttar. Þess vegna er ekki rétt, sé
litið á málið frá listrænu sjónarmiði,
að afgreiða „Jag och min son“ sem
skáldsögu með tiltekinn boðskap. Sag-
an varð metsölubók meðal ssenskra
skáldsagna og kom út í 45.000 eintök-
um. Bæta má við, að hún er gott dæmi
um þá tilhneigingu í sænskum bók-
menntum frá síðasta ári að fjalla enn
opinskáara um siðferðileg vandamál
með því að staðsetja þau í alþjóðlegu
umhverfi.
i að er fyrst og fremst Afríka
sem á síðustu árum hefur vakið áhuga
vökulla sænskra lesenda, og kemur það
m. a. fram í fjölmörgum þýðingum og
ýmiss konar umræðubókum. En það
hefur líka komið fram hjá skáldsagna-
höfundunum.
Meðal annarra bóka, sem staðsettar
eru í Afríku, er skáldsagan „Den svarta
systern“ eftir Dagmar Edquist. Sagan á
sér stað í Tanganyika, ríki sem er mun
friðsælla en Suður-Afríka. Höfundur-
inn hefur eytt löngum tíma í að kynna
sér allar aðstæður í landinu sem nán-
ast, og skáldsagan sýnir að hin marg-
umtalaða „kvalalausa lausn“ í þessu
nýja landi þeldökkra manna hefur haft
í för með sér mikla erfiðleika, bæði
fyrir hina hvítu drottnara og hina við-
kvæmu þj' fk -íistilfinningu blökku-
manna, sem nú leikur lausum hala.
Skáldsögur Dagmar Edquists hafa ófyr-
irsynju oft verið álitnar hreinn
skemmtilestur af sænskum gagnrýnend-
um. í þessari sögu er æsandi glæpa-
vandamál kjarninn í sjálfum söguþræð-
inum, en það þarf enga sérlega skarp-
skyggni til að gera sér grein fyrirþeim
alvarlegu umræðum um siðferðileg
vandamál í samskiptum manna, sem
eru þungamiðjan í bókinni. Höfimdur-
inn notar andstæðurnar milli svartra
manna og hvítra á mjög hugkvæman
hátt í sögunni.
Bengt Söderbergh, sem hefur um
langt skeið búið á Miðjarðarhafsströnd
Frakklands, fjallar um annað svæði í
Frh. á bls. 11
Eftir ÁKE RUNNQUIST
EINS og kunnugt er hlaut Ey-
vind Johnson fyrstu bók-
mtrntaverðlaun Norðurlandaráðs,
sem námu 50.000 dönskum krónum,
fyrir skáldsóguna „Hans nádes
tid“ Þetta val hefur mælzt vel fyr-
ir víðast hvar á Norðurlöndum, eft-
ir því sem ég bezt veit. Menn hafa
líka tekið því vel, að Vainö Linna
skyldi verða annar í röðinni við
atkvæðagreiðsluna. Ef trúa má orð-
rómi frá hinum leynilega fundi
dómnefndarinnar í Stolckhólmi, var
aðerns nokkurra atkvæða munur á
honum og Johnson, þegar hinir
tion ænu gagnrýnendur gengu til
atkvæða.
sf etta er á sinn hátt einkennandi
fyrir bókmenntirnar. Þær hafa alltaf
sína öldudali og öldutoppa, og á Norð-
urlöndum hefur þvi verið svo farið, að
sænskar og finnskar bókmenntir hafa
nú um alllangt skeið riðið tiltölulega
löngum og öflugum báruföldum, og
þarf því engan að undra þó helztu
keppinautamir um þessi verðlaun
kæmu einmitt frá Svíþjóð og Finn-
landi.
En þessi hlutföll breytast venjulega
frá einu skeiði til annars, og innan
skamms kemur röðin kamiski að Dan-
mörku og Noregi. (Á íslandi eru sýni-
lega blómlegar bókmenntir, en því mið-
ur er svo lítið þýtt af þeim, og að-
eins mjög fáir á meðal okkar sem hafa
næga þekkingu á íslenzkunni; af þess-
um sökum var aðeins lögð ein Lslenzk
bók fyrir dómnefndina, og komu fram
háværar kvartanir út af því),
Eyvind Johnson hefur með ritferli
sínum og persónuleik sýnt fram á, að
það er bæði hægt að vera mikill al-
þjóðasinni, einlægur stuðningsmaður
norrænnar samvinnu og rammsænskur,
Dagmar Edquist
Bengt Söderbergh
veginn verið meira héraðsbundnar en
bókmenntir annarra þjóða. Þær hafa
oft kosið að fjalla um vandamál, sem
bundin eru stað og stund heima fyrir,
en þær spurningar ,sem varpað er
fram, eru þess eðlis, að þær gætu al-
veg eins verið sprottnar úr alþjóðleg-
um jarðvegi.
Þegar Sara Lidman samdi fiórar
skáldsögur um efni frá nyrztu héruð-
um Norrlands og tók til meðferðar
spurninguna um ábyrgð okkar gagn-
vart öðrum (m. a.), hefðu engir nema
andlega eineygðir lesendur getað litið
á þær sem héraðsbundnar bókmenntir,
að því er snerti hugmyndir og efnis-
meðferð. Ábyrgðin gagnvart meðbræðr-
unum er almannlegt yrkisefni, sem er
í gildi hvarvetna í heiminum. Þess
vegna ber ekki að líta á það sem neins
konar stefnubreytingu, að Sara Lidman
hefur nú skrifað skáldsögu í suður-
afrísku umhverfi — grundvallarvanda-
mál hennar er í verunni hið sama, það
eru aðeins ytri aðstæður sem eru
sé þess aðeins gætt að láta mannúðina
og húmanismann sitja í fyrirúmi — sem
er reyndar eina skynsamlega afstaðan
í sambandi við ofannefnd fyrirbæri.
Að því er snertir sænskar fagurbók-
menntir, leiddi uppskeran á síðasta ári
í ljós miklu beinni áhuga á alþjóða-
vandamálum samtíðarinnar en áður.
Aður fyrr var það einkennandi fyr
ir yngri sænska höfunda, að þeir tóku
til meðferðar afmarkað svið og um-
hverfi, þar sem þeir fjölluðu t. d. um
siðferðileg vandamál, sem höfðu al-
mennt gildi. Þetta hefur á yfirborðinu
gefið bókmenntum okkar ákveðinn
keim af héraðsbundnum skáldskap, og
átti það sérstaklega við um síðasta ára-
tug, enda varð það tilefni til ýmissa
miður skynsamlegra alliæfinga meðal
manna sem hafa dálæti á áferðarfalleg-
um ágripum.
í rauninni hafa sænskar lausamáls-
bólcmenntir í grundvallaratriðum engan
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5