Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.1962, Side 11

— Bókmennfir
Frh. af bls. 5
Afríku í skáldsögu sinni „Stigbygeln“.
Sagan gerist að mestu í Norður-Afríku;
í Marokkó sem þegar hefur hlotið
frelsi og í Alsír þar sem enn er barizt
fyrir sjálfstæði. í þessari skáldsögu má
sjá ýmsa fransfca drætti, fyrst og
fremst hinar fjörugu og háfleygu um-
ræður milli fulltrúa sundurleitra skoð-
ana í París og í Afríku. Andstæðurnar
í manneskjunum og umhverfinu eru
dregnar fram á kænlegan og litríkan
hátt. Þetta er bók sem heldur athygli
lesandans og vekur hann til umhugs-
unar og samvizkuspurninga. •
að sem er einkennandi fyrir of-
annefnda þrjá höfunda er. að þeir hafa
varðveitt sambandið við upprunalegt
umhverfi sitt með því að sjá flesta við-
burðina af sænskum sjónarhóli. Sögu-
ihetjan hjá Söru Lidman er sænskur
ævintýramaður, sem er orðinn hálfgert
úrhrak og glæpamaður. Fyrir bragðið
verða þau fáu augnablik, þegar rudda-
leg sjálfselska hans lýtur í lægra haldi
fyrir meðaumkun og mannlegum til-
finningum, áhrifarík og ógleymanleg.
Söguhetjan hjá Bengt Söderbergh er
sænskur ljósmyndari, eins konar ný-
tízkulegur farandriddari. Dagmar Ed-
quist hefur verið svo kæn að gefa þel-
dökka lög-fræðingnum, sem er sögu-
hetja hennar, sænska fósturforeldra,
sem eru kristniboðar, og jafnframt lát-
ið hann stunda nám í Lundi, og ljær
þetta afstöðu hans mjög fróðleg blæ-
brigði.
Pár Rádström velur sér einnig al-
þjóðlegt umhverfi, þó hann sé laus við
alla gremju eða umvöndun, í skáld-
sögunni „Översten". Glæstur og fynd-
inn stíll hans, sem orðinn er fyrir-
mynd allmargra yngri höfunda í Sví-
þjóð, hefur sjaldan notið sín betur en
í þessari furðulegu skáldsögu um al-
þjóðlegan næturklúbbaeiganda, sem
gerir sér ljóst að flestir karlmenn í
heiminum vilja ekki elska fegurstu
konur heimsins, heldur láta sjá sig með
þeim. Hann ræður því til sín eintómar
eftirmyndir af Sofíu Loren, Gínu Lollo-
brigídu og öðrum táknum nútímans um
frægð, fegurð o. s. frv. Því miður
kemst lesandinn ekki að raun um,
hvernig þessi tilhögun á eftir að reyn-
ast, því leiðinleg atvik neyða þennan
dálítið óheiðarlega náunga til að stinga
af frá París rétt um það bil sem allt
er að fara í gang. Hann er líka svik-
inn af sinni eigín fyrirmynd, gamla
ofurstanum sem býr í Sviss og reynist
vera sami maður og hinn útlægi og
ruglaði Svíakóngur Gustaf IV Adolf,
sem flestir töldu raunar að dáið hefði
árið 1837. Kemur þetta lesandanum
vissulega eilítið á óvart.
S káldsagnaverðlaun sænskra gagn-
rýnenda hlaut Lars Ahlin fyrir bókina
„Bark och löv“, óhemju djarfa ástar-
eögu, ekki djarfa vegna lýsinga sinna
á umhverfi og athöfnum, heldur vegna
hinnar andlegu spennivíddar. Sagan
fjallar um listamenn í Stokkhólmi og
víðar. Það sem fyrst og frernst er tekið
til athugunar, fyrir utan eðli og kjör
ástarinnar, eru möguleikar listamanns-
ins og verka hans. „Bark och löv“, sem
er byrjunin á margra binda verki, er
ásamt „Natt i marknadstáltet" merki-
legasta skáldsaga Ahlins á síðustu ár-
um.
Hinn ofsalegi kraftur, sem er eitt af
kennimerkj um Ahlins og lokkar lesand-
ann til að fylgja honum eftir í hinum
torveldu rökleiðslum, kemur einnig
fram hjá Lars Görling, sem er senni-
lega forvitnilegastur af sænskum byrj-
endum á liðnu ári. Hann kýs samt að
halda sér nær natúralískum lýsingum
í fyrstu skáldsögu sinni, „Triptyk".
Lars Ahlin
Þetla er saga um illskuna, þegar hún
er orðin ástríða og þvingun. í lýsing-
unni á sambandi fórnardýrsins við
kvalarann gengur hún lengra í natúral-
isma, sálrænum fremur en líkamlegum,
en nokkur sænsk skáldsaga, ef mér
skjátlast ekki. Jafnframt er bókin, sem
er fyrst og fremst ástarsaga, gædd list-
rænu lífsmagni sem gerir það að verk-
um, að lesandinn finnur nokkurs konar
innri lausn í hinum neikvæðu lýsing-
um, „hreinsun“ sem er í ætt við áhrif
forngrísku harmleikanna.
Baráttunni milli skynseminnar og
hinna myrku afla kynntumst við líka
á óvæntan hátt í merkilegustu endur-
minningabók ársins, „Mitt liv“ eftir
Herbert Tingsten. Þessi prófessor og
fyrrverandi ritstjóri „Dagens Nyheter“
er þekktur fyrir næstum ógnvekjandi
skynsemistrú, skai-pleik og öryggi í rit-
deilum. Það kom því hinum mörgu les-
endum hans, aðdáendum og andstæð-
ingum mjög á óvart að verða þess á-
skynja í þessum endurminningum —
fyrsta þindi af þremur — frá æskuár-
unum, að jafnvægi hans og skýrleiki
eru að miklu leyti áunnir eiginleikar
eða kannski vaktir af umhverfi hans.
Þunglyndi, óhamingja og sjálfsmorðs-
þankar hafa komið við sögu í lífi hans,
enda þótt maður hefði gert sér í hug-
arlund að það væri lýst svo sterkum
og óhagganlegum ljóskösturum, að þar
fyndust engin dimm skúmaskot.
E f við lítum að lokum á Ijóðlist-
ina, eru tveir mikilvægustu viðburð-
irnir ný ljóðabók eftir Sven Alfons,
„Ángelens bild“, sem þetta ágæta ljóð-
skóld sendi frá sér eftir 12 ára þögn,
og bók eftir Gunnar Ekelöf, „En nat i
Otocac“. Sú ljóðabók, sem mest var
rædd, var hins vegar „Pá samma gáng“
eftir Carl Frederik Reuterswárd. Hvert
erindi í bók hans er fjögur orð, sem
raðað er hvert niður a£ öðru t.d. svona:
Dej
Ubetonet
Dossier
Reje
Þetta á ekki að vera fyndið, og það
er ekki heldur neitt samhengi milli
orðanna. Samkvæmt ummælum skálds-
ins ber að líta á þau hvert fyrir sig,
þannig að þau hrindi hvert öðru frá
sér og fái orðaklasann til að byrja að
hreyfast. Þessi hreyfing, segir skáldið,
orsakar „samstillingu milli ljóðs-les-
anda-heims“ í alveg jafnríkum mæli og
setningarfræði, lílcingar o. s. frv. gera
það.
Með þessari bók hefur varla vakað
annað fyrir Reuterswárd en tilraun,
sem hann verður að gera í leit sinni að
nýju tjáningarformi, en hún vakti
samt talsverða athygli meðal gagnrýn-
enda. Hinir þekktari meðal þeirra
höfðu bókina lengi hjá sér áður en
þeir þorðu að láta í ljós álit sitt, og í
nokkrum tilfellum gerðist það ekki
fyrr en fáeinir yngri háskólamenn
höfðu af ríkum skilningi sýnt að þeir
gerðu sér grein fyrir tilrauninni. Úti
á landsbyggðinni leyfðu nokkrir gagn-
rýnendur sér það í fyrsta sinn í mörg
ár að rjúfa þá hefð að segja aldrei að
þeir skildu ekki tiltekna bók; í einu
blaði lýsti gagnrýnandinn því yfir, að
hann hefði fleygt bókinni í pappírs-
körfuna með mikilli ánægju. Það
hljómaði næstum eins og í gamla daga.
Árið 1961 bárust hinar „fjarstæðu“
frönsku bókmenntir til Svíþjóðar í
ýmsum myndum með bókum eftir Sar-
raute, Beckett og Ionesco, og með sýn-
ingum á vcrkum tveggja hinna síðar-
nefndu og félaga þeirra. í sænskri Ijóð-
list hefur Öyvind Fahlström ósamt
Carl Frederik Reutersward framar
öðrum myndað „skóla“ á þessum vett-
vangi — það er sennilega engin tilvilj-
un að þeir eru báðir meðal þekktustu
yngri málara í Svíþjóð, og að djarf-
asti könnuður hinna „erfiðu“ bók-
mennta að undanförnu hefur verið list-
fræðingurinn Ulf Lindc.
Virðast má, að við séum komnir álit-
legan spöl fró þeim höfundum, sem
töluðu máli Afríku með því að lýsa
mannlegum vandamálum í afrísku um-
hverfi. En við förum áreiðanlega villir
vegar, ef við lítum á „fjarstæðu“ höf-
undana sem spámenn fagurfræðilegra
tilrauna og lífsflótta. Þeir eru að leit-
ast við í jafnríkum mæli og aðrir að
skapa nánara samband við lífið sjálft.
— Byltingarmenn
Frh. af .bls. 4
laus aðili og einfaldlega baganlega
gerður gluggi, sem áhorfandinn get-
ur starað óséður inn um. Aftur á
móti er kvikmyndavélin í The Conn-
ection ávallt virkur og augljós þátt-
takandi. Porsónurnar, sem . eru í
rauninni dópistar sem „leika“ sjálfa
sig, segja frá eigin lífi, snúa sér
stundum að áhorfendum og skír-
skota til þeirra, impróvisera fyrir
framan kvikmyndavélina og neita
stundum að taka þátt í leiknum. Þeir
telja annan leikstjórann á að taka
einn skammt með þei-m, þegar þol-
inmæði hans og áhugi fyrir mynd-
inni er á þrotum. Einn þeirra tekur
of stóran skammt og er næstum
dauður. í myndinni gætir áhrifa frá
Pirandello og Brecbt. En þó tæknin
sé í ætt við Breoht, þá er afstaðan
ekki í anda hans. Myndin er engin
hvöt til byltingar eða breytinga í
þjóðfélaginu, heldur lítur hún á líf-
ið eins og það er, án þess að fella
nokkurn dóm, Sambandið er mað-
urinn sem þeir bíða eftir (Godot?) að
færi þeim eiturlyfin og myndin legg-
ur áherzlu á að allir séu á einhvern
'hátt að reyna að ná S'ambandi.
M
ITJ.yndin Primary er heimildar-
kvikmynd frá forsetakosningunum í
Bandaríkjunum. Leacook fylgdist
með Kennedy á einum þýðingarmikl-
um degi kosningabaráttunnar. Með
nýjum og einföldum útbúnaði var
honum fært að fylgjast með hverri
hreyfingu Kennedys á miklu nánari
og persónulegri hátt, en nokkru sinni
hefur verið hægt áður í slíkum
myndum, og ná atvikum raunveru-
legs h'fs á einstaklega sannferðugan
og áhrifamikinn hátt. Þessum
árangri náði Leacock með því að
hafna djarflega og ákveðið venju-
bundinni tækni og láta stjórnast ein-
göngu af því sem er að gerast og
einbeita sér að manninum sjálfum,
en ekki reyna að sveigja hann eftir
fyrirfram ákveðnum hugmyndum
eða formi. Minnir þetta nokkuð á
Free Cinema stefnuna, sem kynnt
hefur verið í Filmíu í vetur. Myndin
hlaut The Independent Film Award,
sem Film Culture veitti í þriðja smn
í fyrra. Ricky Leacook vak-ti fyrst
athygli fyrir kvikmyndun sína é
hinum frábæra kvikmyndaóði Louis-
iana Story (Suðurríkjadrengurinn),
síðustu mynd Roberts Flahertys, sem
var nýlega sýnd í Tjarnarbæ og hef-
ur verið sýnd í Filmíu.
Fleiri myndir, sem vrkið hafa
athygli, mætti nefna, t. d. All my
Babies eftir George Stoney, Guns
of the Trees eftir Jonas Mekas og
Pull my Daisy eftir Alfred Leslie,
en þetta verður að nægja að sinni.
Allt bendir til þess að New York
eigi eftir að gegna stærra hlutverki
í band-arískri kvikmyndagerð og
létta af einokom Hollywood og
stuðla að gerð þroskaðri og þýðing-
armeiri kvikmynda þar í landi.
Pétur Ólafsson.
— Messuvin
Framhald af bls. 6
krossmarki upp af stöfunum I.H.S.
eru dekkri en grunnlitur sekksins,
sem er grænn, en perlúr í doppum
hvítar og bleikar. Að ofan er sekk-
opið dregið saman með snúru, líkt
og á venjulegri pyngju, en í botn-
inn er gulum perlum raðað þétt í
stjörnu, sem myndar einskonar
fasta undirstöðu eða stétt. Að öllu
athuguðu er ekki óeðlilegt að ætla,
að þessi umbúnaður hafi verið hafð-
ur utan um belgvíða flösku eða léir-
brúsa. Hin kirkjulegu tákn benda
þá til þess, að sekkurinn hafi verið
hafður utan urn messuvin.
Eins og að líkindum lætur er
sjaldgæft að rekast á heilar gler-
eða leirumbúðir um innflutt vín frá
fyrri tíð. Þó vill svo til, að tvær
belgvíðar glerflöskur, hálsmjóar,
fundust heilar í Dillonshúsi undir
þaksúðinni (1836) og á tugthúsloft-
inu komu í leitirnar tveir leirbrús-
ar undan innfluttu skozku wiskíi
(1880), hvorttveggja þannig í lag-
inu að sekkurinn féll vel að 'hliðum.
Franskt vín eða rautt vín, sem haft
var fyrir messuvín fyrrum, var víst
aðallega flutt til landsins á tunrnwn
og líklega eittihvað á leirbrúsum og
þykir mér langlíklegast, að sekkur-
inn hafi verið hafður utan um vín-
föng einhverrar kirkju til geymslu
í altarisskápnum. Hafi kirkjan ekki
átt silfur- eða tinkönnu til altaris-
þjónustu, mátti vel notast við leir-
brúsann í svo ágætum umbúðum.
T arðandi áletrunina I.N.R. er
þess að geta, að N-ið er tvítekið,
öfugt og rétt, og myndar með því
einslaga tengingu milli leggja hinna
stafanna. Áletrunin er krýnd kór-
ónu og tveimur hjörtum í rauðum
perlusaum. Venjulega er skamm-
stöfunin höfð: I:N:R.I. eins og áletr-
unin á krossinum: Jesús frá Nazaret
konungur Gyðinga, ,en hér er síð-
asta stafnum sleppt.
Lítil askja úr rauðaviði með fá-
breyttu messingskrauti hefur verið
valin til geymslu á oblátum á alt-
arinu við hiið vínsins með þeim
umbúnaði, sem lýst hefur verið. Að
sínu leyti er askjan tengd minningu
Margrétar í Árbæ, því að nokkuð
af messings'krauti á loki hefur ver-
ið fjarlæg-t en nistisskjöldur greypt-
ur í staðinn. Nistið gaf Steingrímur
skáld Thorsteinsson Margréti. Er
það gyllt og sýnir konurnar við
krossinn. Dóttir þeirra hjóna, Mar-
grétar og Eyleifs bónda í Árbæ frú
Guðrún, gaf safninu nistið nokkru
fyrir andlát sitt.
L. S.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11